Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (книги читать бесплатно без регистрации .TXT) 📗
Па небе хмарка не вандруе,
I ўсе стварэннi занямеюць,
I патыхаць вятры не смеюць.
Ўсё цiха, мёртва, нерухома.
Сядзiць звяр'ё мiж буралома
I знака жыцця не пакажуць,
Вароны дзюба не развяжуць,
Ўсе нахахорацца, нi зыку
Ўладарства холаду вялiка.
I верабей з усёй раднёю
Не шкне, схаваўшысь пад страхою.
Адзiн мароз адно ўладае,
На ўсё ён рукi накладае,
Ўсё гне халоднаю нагою;
I лес пад сiняю смугою
Застыў, стаiць, як амярцвелы,
Башлык надзеўшы чысты, белы.
I толькi ён, мароз заўзяты,
Мароз занадта зухаваты,
Адзiн па лесе пахаджае,
Бо роўных ён сабе не мае.
Зазнаўся, ой, мароз, зазнаўся!
Ды дзень яшчэ не зачынаўся:
Пастой, мароз, пастой хвалiцца
Мо i цябе хто не збаiцца!
I толькi зоркi пабялелi,
У хаце дзверы зарыпелi,
Скрыпяць калодзежы, вароты,
Пайшла разгульвацца работа.
Iдуць па воду маладзiцы,
Як макаў цвет, гараць iх лiцы;
Бяжыць з кудзеляю дзяўчына,
За ёю хлопец-малайчына
Адкулься зараз увязаўся,
I смех i гоман там зачаўся.
Прыгрэбнiк глуха б'е дзвярамi,
Жанкi трушком iдуць з кашамi,
Лучыну iмi прыкрываюць
I жарам холад выганяюць.
А там мужчыны ўзварухнулiсь,
Ў гумно па сена пацягнулiсь,
Ды толькi - звычай такi маюць
Мароз пахваляць i палаюць,
А падхадзiўшысь каля дому,
Бяруць сякеру, санi, бому
I едуць ў лес вазiць калоды
Ляжаць на печы няма моды.
I хоць мароз крапiць пякучы,
Да ног даходзiць скрозь анучы
I снегам вочы зашывае,
Мужык жыве i не шманае;
З саней саскочыць, хлысне пугай
Каня i вылае "дзяругай",
Бяжыць, аб плечы б'е рукамi,
Яшчэ й прытупвае нагамi,
I так блазнее, так дурэе,
Аж покi лоб не замакрэе.
Ўжо Костусь двойчы неўзаметкi
Саскокваў з печы на разведкi,
У вокны доўга прыглядаўся,
Ў малюнкi так ён углыбляўся,
Што ў iншы свет перабiраўся.
На шыбе ўсё: снапкi ржаныя,
Чароты хвацкiя, буйныя,
I розных красак, траў нямала.
У душу летам патыхала,
А з iм i вобразы другiя
Ўставалi, сэрцу дарагiя.
Вось тут лясок, вось крыж пахiлы,
Як вартаўнiк чыёй магiлы,
На цiхай горцы пахiлiўся,
Бы аб пакойнiку малiўся;
Там нiбы рэчачка цiкава
Звiлася ў вербах кучаравых...
Ўсё так павабна, так прыгожа
I так на праўду ўсё пахожа,
Што хлопец сам не памятае,
Дзе ён i што ён разглядае.
- Не стой ты, хлопец, пры аконцы:
З акна, як з зяўры, дзьме бясконца!
Зноў будзеш кашляць, - кажа мацi.
А хлопцу ўжо абрыдла ў хаце,
Нiяк блазноце не сядзiцца,
На рэчцы хоча апынiцца.
А тут яшчэ, як на спакусу,
Чуць дзядзька з хаты паказаўся,
Мароз ужо прымайстраваўся
I белым пухам сеў на вусу.
I хто з двара ў дом нi прыходзiць,
Пра холад гутарку заводзiць:
- Ну ж i мароз - аж нос зрывае!
А як на ўсходзе чырвань грае!
Слупы такiя паўставалi,
Пажарам страшным загулялi!
Такiя з'явы ў божым свеце!
Ну, як тут вытрываць, скажэце?
Кастусь у запечку стхарыўся,
Абуцца ў лапцi прымудрыўся,
А ў лапцях вушкi скураныя
Былi ўжо досыць пажылыя;
Цiшком сабраўся, апрануўся
Ды ў лес з сякеркаю кульнуўся.
А лес, як добры той знаёмы,
Стаiць збялелы, нерухомы
Абапал рэчачкi сцяною,
Над ёю сплёўшыся страхою,
Далёка кiнуўшы галiнкi;
А маладзенькiя ялiнкi
Пад белым пухам чуць заметны;
Яны так мiлы, так прыветны,
Бы тыя красачкi-дзяўчаткi,
Надзеўшы гожыя апраткi.
Затое ж хвоечкi малыя
Стаяць, як сiраты якiя,
Ад снегу выгнуўшысь дугою,
На дол прыпаўшы галавою.
"Пагнуў вас снег, мае хваiнкi!
Эх вы, гаротныя нацiнкi!"
Над iмi Костусь разважае,
I жаласць хлопца пашыбае.
I ён да хвоек падбягае,
Сняжок з iх цiха атрасае
I хвойкi зразу ажываюць,
Ўгару макушы падымаюць,
Спярша павольна, бы баяцца,
А потым пойдуць разгiнацца.
А хлопчык рады i смяецца,
Стаiць з мiнуту, не схiснецца,
Аддаўшысь нейкiм думкам-марам,
Аж б'ецца сэрца яго жарам.
Але пара, пара за дзела!
I ён да хвоек падбягае,
Замерла рэчка мiж лясамi,
Бярозы голымi сукамi
Сплялiся з вольхамi над ёю;
Ялiны цёмнай чарадою
Навiслi густа салашамi.
А вось старая дзеравяка
Упала ў рэчку, небарака:
Вiдаць, што бура палажыла
I мост жывы з яе зрабiла.
А лёд, бы мур сцямна-зялёны,
Чуць пасярэдзiне падняты,
Ляжыць, цяжэрны i зацяты,
Вартуе ходы ўсе i гоны,
Каб i стрыжэньчык не прабiўся.
I вось тут Костусь прыпынiўся,
На лёд глядзiць, штось разважае
I ў ход тапорык свой пускае.
Лядок закашляў, заiскрыўся,
На срэбра-друзачкi пабiўся;
Ляцяць крупiнкi ледзяныя,
Бы ўлетку пырскi дажджавыя,
I чуць апошнi лёд зламаўся,
З зямлi клубок вады падняўся
I з шумам коцiць паўзверх лёду,
Пачуўшы волечку-свабоду,
Ўсё большы, большы круг займае..
Але што гэта так спявае?
Адкуль тут музыка нясецца?
Чыя тут песня ў душу льецца?
Такога спеву-сугалосся,
Што тут над рэчкаю панёсся,
Нiхто не зложыць, не зайграе.
Цi гэта казку лес складае?
Цi даль ачнулася нямая
I немасць песняй парушыла,
Што спакон векаў утварыла?
Цi то нябёсы адамкнулiсь
I цiха-цiха адгукнулiсь
Зямлi, ўсяму яе стварэнню?
Цi то вясна йдзе ў аддаленнi?
Вось звоны звоняць цiха, гожа,
Спявае жаваранка божа,
А ёй утораць пташак хоры
На безгранiчнай дзесь прасторы,
Мiж мора гэтых зыкаў дзiўных
Нясецца ў хвалях пералiўных
Здалёку песня салаўiна...
Расце, гарыць душа дзяцiна
I ўсё на свеце забывае
I шчасце, радасць спажывае.
I хоць дазнаўся ён прычыны,
Адкуль той звон i спеў птушыны,
Але як стане прыслухацца,
Пачне сапраўды сумнявацца,
Што гэта iней так з вадою
Вядзе размову тут зiмою.
Дык вось чым рэчка хлопцу мiла,
Чым так яго прываражыла!
XX. КАЛЯДЫ
Прыйшлi пiлiпаўкi, Мiкола,
Дзянькi праходзяць больш вясёла,
Бо хоць зiма i крэпiць дужа,
I хоць бушуе яе сцюжа,
Бы тое дзiкае iгрышча,
I вецер жудасна засвiшча,
Як на дудзе цi на кларнеце
На нейкiм злыдневым банкеце,
Ды ўсё ж святлеюць даляў вочкi
I iх бялюткiя сарочкi.
Ёсць хараство i ў гэтых зiмах
