Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (книги читать бесплатно без регистрации .TXT) 📗
I ў мёртва-белых тых кiлiмах,
Што вiснуць-ззяюць хрусталямi
Над занямелымi лясамi,
Калi ў агнiстым мароз троне,
Ў крывава-багравай заслоне
Над светам рукi цiха ўздыме
I зачаруе, ўсё абнiме;
А як усходзiцца завея,
I вецер з снегам задурэе,
Ды затрасецца вiхрам белым!..
Эх, колькi волi ў руху смелым!
- Гуляй, зiма, твая часiна!
Ды скора будзе палавiна,
А там цяплом табе павее;
А ўдзень i сонейка прыгрэе!
Паддасць, бывала, дзядзька руху,
Пачуўшы холад-завiруху.
Ад гэтых слоў лягчэй на сэрцы,
Бо ўсё ж маркотны вы, каберцы
Зiмы халоднай i мярцвячай,
I ласкi хочацца гарачай,
Вясны душа твая жадае,
I ў сэрцы радасць расцвiтае
Ад аднае ўжо толькi думкi,
Што гэта зiмка збярэ клумкi
I пойдзе-знiкне на паўгода,
I зноў ажывiцца прырода.
Хлапцам прыелася вучэба:
Цяпер калядак чакаць трэба,
I думка iх не тым занята,
Ўсё болей ходзiць каля свята.
I мiла гэта iх чаканне!
Адзнакi блiзкiх зiмнiх святак
Гарыць салома каля хатак.
Пажар вясёлы ў час свiтання!
- А што там свецiцца, нябожа?
Няўжо гарыць хто, не дай Божа?
- Не, не пажар: то - сцяг калядны,
Япрук там смалiцца дзесь ладны,
Свой крок апошнi замыкае:
Япручча доля ўжо такая.
I кожны дворык, кожна хата,
Хоць i жыве не так багата,
Але Калядаў у адзнаку
Заколе хоць бы падсвiнаку
I дворык свой цi прыгумень
Асвецiць ранiцай цi ўдзень,
Бо хто ж, скажыце, хто не ласы
На тое сальца i кiлбасы?
Другi Каляд не дачакае,
Цiшком свяжынкi паспытае,
А ўжо на свята - што казацi?
Паходзiць так каля свiнчацi,
Што ўжо на ночку разоў дзесяць
Табе жывот закуралесiць.
I гэта, братцы, не загана!
Даўно, не знаю кiм, казана:
"Калi заколеш япрука ты,
Ды не пабегаеш за хаты,
То гэта - гонар невялiкi,
Гэта вяселле без музыкi,
Як кажа мудрасць чалавеча".
Але зiрнем мы на Парэчча,
Чым там у лесе жыве хата,
Як там рыхтуюцца да свята
I як калядкi сустракаюць.
Навуку хлопцы прыпыняюць,
У iх - развязаныя рукi:
Да "правадоў" няма навукi.
Дарэктар з радасцi спявае,
Дадому едзе, спачывае,
I летнi збор цяжэрнай працы,
Хлябоў высокi торп-палацы,
Праслухаў цэпаў голас ёмкi,
I дзе быў торп - там стог саломкi,
А цэп замоўк, хоць не навекi,
I зерне ссыпалi ў засекi.
Антось таксама цяпер вольны,
Яму - бы празнiчак прастольны:
Сюд-туд, глядзiш - ён ухадзiўся,
Цi з'еў цi не - на луг пашыўся;
Цягнуў луг дзядзьку, iм валодаў.
Сябра майстэрства i паходаў,
Сякерку, вострую падругу,
Засуне спрытна за папругу.
I Костусь з дзядзькам, як вядома;
Хiба ты ўседзiш цяпер дома?
А з дзядзькам пойдзеш - так цiкава!
Яны йдуць бойка i рухава,
Бо зiмны холад падганяе.
Любота, братцы! снег лятае,
Ды так спакойна, так цiхутка!
Куды нi глянь - усё бялютка.
А тыя лёгкiя пушынкi,
Здальнейшых ручак кружавiнкi,
Сухiх чаротаў чуць крануцца,
То так жа люба засмяюцца,
То цiха-цiха загамоняць,
То штось шушукнуць, то зазвоняць.
А там, мiж лесам i табою,
Сам Бог паводзiць барадою:
Трасецца сетачка сняжынак,
Як смех прыгожанькiх дзяўчынак,
Што звонiць песняй маладою.
Антось на рэчцы прыпынiўся:
Тут першы загарад таiўся
Пад гэтым снегам i пад лёдам
З адным-аднюткiм толькi ходам,
I той бучом быў перахвачан
Яшчэ увосень час тут страчан,
Палонка лёдам моцна скута,
Ды працы тут адна мiнута.
Палонку дзядзька прасякае,
А Костусь, радасны, чакае,
I зорыць пiльна ён вачыма,
Калi той бучык дзядзька ўзнiме.
А дзядзька - о, ён акуратны!
Работнiк дзядзька наш выдатны:
Ва ўсiм парадак i лад любiць
I часу дарма ён не губiць!
Прасек палонку, крыгу вынуў,
Тады на бучык вока кiнуў,
Бярэ за палку, падымае
I буч на бераг выкiдае.
I дзядзькаў твар крыху святлее
Была слабая тут надзея;
А вось глядзi, там штось шалпоча,
Вiдаць, iх доля не сiроча!
I буч кулём угору ставяць
I часу доўга тут не бавяць.
Развязан куль. Тут гоман, смех,
I рыбу вытраслi на снег.
Акуньчык спрытна страпянуўся,
Мянёк-завала ўзварухнуўся,
Яшчэ мянёк ды пара плотак.
Ну, вось табе i заработак!
А там яшчэ ёсць загародкi...
Не дармы, не, iх пераходкi!
Iдуць дадому, разважаюць,
Чаго на святы накупляюць,
Антось часамi, як дзiця.
Тым часам заўтра i Куцця.
Мiхал - ужо нейк вайшло ў моду
Ў Нясвiж прад святамi штогоду
Вазiў для замкавых паноў
Грыбы, i рыбу, i зайцоў.
Куцця. Марозна. Хмурнавата.
Сняжок падкiдвае заўзята;
Снег на Куццю - грыбы на лета,
Такая матчына прымета,
А сцежкi чорны - ягад многа;
Ну, i за гэта хвала Богу.
Абегаў Ўладзя раўчавiну,
I клiн, i пасечку, лагчыну.
Па жменьцы ў снег аўса стаўляе
Зайцоў ён гэтым прывабляе,
Каб праз акенечка з каморы,
Калi прынадзiцца каторы
У ночку цёмную хадзiць,
Навесцi стрэльбу i забiць,
Бо тут зайцоў было даволi.
I дроў на свята накалолi,
Трасянкi загадзя натрэслi,
Сянца пахучага прынеслi:
Куццi гаршчок ужо ў калена
Стаяў на лаве, чакаў сена,
I вось цяпер гаршчок з куццёю,
Як цар даўнейшаю парою,
Ў пачэсны кут, на свой прастол,
Стаўляўся з гонарам за стол
На гэта сена пад багамi,
Ўладар над хлебам i блiнамi,
Бо ён у гэты дзень - персона!
Яго вянчаў абрус-карона:
Гаршчок агорнуты пашанай,
Хоць ён фамiлii глiнянай.
Якiя ж матчыны намеры
Наконт куццi, наконт вячэры?
Ох, гэта дзецям знаць цiкава,
Калi якая будзе страва,
Ў якiм лiку, ў якiм парадку?
Што на канцы i што ўпачатку?
А ў маткi ўсё абмеркавана
I ўсё прадумана ад рана.
Там, на гары, пад шчытам дзе-та,
Быў мак павешан яшчэ з лета
Цяпер у цёрле ён пацёрты.
У патайным куце каморы,
Як смерць Кашчэя, пад запоры
Мядок быў хiтра дзесь запёрты,
Цяпер яго насталi часы,
Бо ён патрэбен для закрасы,
I што кiсель той без сыты
У вечарок гэты святы?
Маўчком Антось часiнай шэрай
У ельнячок шмыгнуў з сякерай:
Цi ж ён звярэдзiцца, сагрэшыць,
Калi малых дзяцей пацешыць
I iх ялiнкай пад куццю
Хоць раз забавiць у жыццю,
