Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (книги читать бесплатно без регистрации .TXT) 📗

Калi забавiць толькi зможа?

Ялiнка ў хаце так прыгожа!

I колькi радасцi i ўцехi!

На ёй валоскiя арэхi,

А з пазалочанай паперкi

Глядзяць панадныя цукеркi;

I больш на ёй няма нiчога,

Ды хiба ж дзецям трэба многа?

Даволi з iх i той прынады

Яны давольны, яны рады.

У хаце добры лад i згода,

Як патрабуе i прыгода,

Паважнасць вечара святога

Не ўчуеш слова ты благога,

I ўсе прыбралiсь i памылiсь,

Мiхал з Антосем падгалiлiсь

I парасчэсвалi чупрыны.

- Ну, засцiлайце стол, мужчыны!

I стол той гуртам прыбiраюць,

Настольнiк белы падымаюць,

На стол растрэсваюць мурог

На сене колiсь быў Сын Бог

I роўным пластам рассцiлаюць,

Сянцо абрусам закрываюць.

За стол садзяцца ўсе ў парадку

I прад сабой кладуць аладку,

Вiдэльцы, лыжкi разбiраюць

I стравы першае чакаюць.

- Ты, брат, глядзi не ашукайся:

Не надта зразу накiдайся,

Бо потым шчыра пашкадуеш,

Калi жывот свой напiцуеш:

Чым дальш - смачнейшыя патравы,

I многа iх, i ўсе цiкавы;

Я знаю хiтрасць гэту ўсю,

Алесь гаворыць Кастусю.

Мiхал бутэльку адтыкае,

Бо ўжо закуска тут чакае:

Стаяць, як горкi, скавародкi,

Тут акунькi, мянькi i плоткi,

Ды так падсмажаны, што люба

Сама да iх iмкнецца губа.

Гарэлка, радасць-весялуха,

Прыемна булькае для вуха

I гэтак вочы прыцягае,

Ну, як каханка маладая!

- Ну, што ж, Антось, здароў будзь, браце!

Няхай дае Бог лад у хаце,

Дабра, прыбытку прыспарае,

Каб у хляве ды ўсё пладзiлась,

Каб жыта ў полi каласiлась,

Няхай раяцца добра пчолы,

I самi будзем мы вясёлы;

За год дай божа дачакаць

Здаровым новы год спаткаць.

- Дай божа! - дзядзька адазваўся

I сам з прамовай зварачаўся,

П'ючы цяпер да гаспадынi,

Падатак кожнай дай часiне,

На ўсё гатовы ў кожным часе.

I вось вячэра зачалася!

Спынiцца мушу я на квасе:

Ён колер меў чырванаваты;

Тут быў таран, мянёк пузаты,

Шчупак, лiнок, акунь, карась,

Кялбок i ялец, плотка, язь,

Яшчэ засушаныя з лета.

Але не ўсё яшчэ i гэта:

Аздоблен квас быў i грыбамi,

Выключна ўсё баравiчкамi;

Цыбуля, перчык, лiст бабковы

Ну, не ўясiсь, каб я здаровы!

Пiльнуй, - цiшком скажу мiж намi,

Каб i язык не ўцёк часамi.

За квасам елi верашчаку,

А потым блiнчыкi на маку,

А там ламанцы-праснакi

З пшанiчнай добрае мукi;

А макаў сок такi салодкi!

Ламанцы ў iм, ну, як калодкi

Так добра макам пранялiся,

У рот паложыш - аблiжыся.

За прасначкамi йшлi кампоты,

Кiсель з мядоваю сытою;

Вячэру скончылi куццёю,

Але ўжо елi без ахвоты,

Абы падатак той аддаць,

Стары звычай ушанаваць.

I после гэтакай вячэры

Жывот выпучваўся без меры,

А з-за стала як уставалi,

То нават трохi i стагналi.

На першы дзень святых калядак

Такi ўжо быў стары парадак

Збiралi сена са стала,

Кармiлi iм каня, вала

I ўсiх жывёлiн, хоць па жменi,

А на стале, ў драбнюткiм сене

Здавён-даўна вялося й гэта

Уважна зернетак шукалi

I па тых зернетках гадалi,

Якi зародзiць хлеб налета.

XXI. ТАЕМНЫЯ ГУКI

Пад iншы год у холад люты,

Калi ўсе рэчкi лёдам скуты

I ўсё пад снегам качанее,

Глядзiш - цяплом табе павее,

I з поўдня вецер хмары гонiць,

У вокны дождж буйны зазвонiць

I з капяжоў руччом сцякае,

I снег жыўцом ён паядае.

Скiдае лес убор зiмовы.

I шум другi на лад-спеў новы

Над борам цягне несканчона.

I фанабэрыцца варона:

"Вясна! вясна! гразь! гразь!" - спявае,

Як бы вясну ўжо сустракае.

Памiж алешнiку змяёю

Крынiца чорнай паласою

На свет зiрнула, лёд прабiла,

Ў старых карчах загаманiла.

I палыселi касагоры,

Вадою поўняцца разоры,

Бяжыць, шумiць вада ў лагчынах.

I лёд уздуўся ў азярынах,

Дарогi ў полi ўсе псуюцца,

Аб крыгi крыгi з шумам труцца,

I луг залiт увесь вадою,

Як i сапраўднаю вясною.

Ды гэта толькi кпiны-жарты:

Зiмой цяпла чакаць не варта

Зiма свайго не падаруе

I злосна ветрам засвiдруе

Ды так пацягне, так зайграе,

Што проста нос табе зрывае.

I выюць ў полi завiрухi,

Як за труною маладухi,

На лес накiдваюць намiткi

I робяць гурбы ўвачавiдкi.

Варона гонар свой збаўляе,

Ды зноў да сметнiка вiтае,

I свой жывот галодны пынiць,

На спевы дзюба не расчынiць.

Дзярэўi ў белы пух убраны,

I снегам "лысiны" засланы;

Застылi рэчкi, азярыны

Пад гнётам белай кажурыны.

Лёд на лугах, як люстра, ззяе,

I сонца зрэдку ў iм гуляе...

Настане ноч - i ўсюды цiха,

Хiба завые дзе ваўчыха

Сярод трушчобы ў цёмным лесе

Ды гучна лусне гонта ў стрэсе...

Але што гэта? што за гукi?

Адкуль яны? Чые то рукi

Забiлi цяжка малатамi,

Як тыя конi капытамi?

Якiя там майстры майструюць?

I што куюць? над чым працуюць?

Стаiш i ловiш зыкi тыя,

А луг трашчыць, гудзе i вые;

То рэзкi трэск там панясецца,

Бы чорт лазаты засмяецца,

То заскавыча, то застогне,

Ды так, што ўсё, здаецца, дрогне;

Не то сякера мерна чэша,

Не то хтось кашляе цi брэша.

Гу-гу! - штось гукне, садрыгнецца,

Бах-бах! - на гук той адзавецца

I аж па лесе пойдзе рэхам

Ды зарагоча дробным смехам

То тут, то там ды як засвiшча

Як бы там чортава iгрышча!..

Ўсю ноч, ад рэчкi i па Нёман,

Ушыр, удоўж нясецца гоман

Няўцямны, сцiшны i таемны

I разам страшны i прыемны.

А ноч цiхутка; ў багне цёмнай

Пустэлi страшнай i бязмоўнай

Гараць дрыготна, ззяюць зоркi,

Як найдарожшыя пацёркi,

То паасобку, то гурткамi,

То брыльянцiстымi радкамi,

I iх пучочкi-златаблёсткi

Наўкола кiдаюць пялёсткi;

Яны гараць, жывуць i граюць,

Бы вочкi там чыесь мiргаюць;

Ды зрэдку ў небе дзесь далёка

Над лесам тым у момант вока

Мiгнецца стужка агнявая

То знiчка згасне залатая.

Вось выйдуць хлопцы гуртам з хаты

На гэты час, як неба шаты

Раскiне гожа над зямлёю

I вее згодаю святою.

- Ша! Цiха вы, не гаманеце!..

О, што ж та дзеецца на свеце?

I хлопцы разам зацiхаюць

I на Алеся пазiраюць;

Алесь замёр, здзiўлення поўны,

Глядзiць у луг, стаiць бязмоўны,

У бок лугоў руку трымае.

- Во, во! што, чуеце? страляе!