Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (книги читать бесплатно без регистрации .TXT) 📗

Не сцерпiць нават i каменне

Тваiх палёў, глухiх абшараў,

Дзе след вайны агнём пажараў

Пранёсся дзiка i няшчадна,

Каб не заплакаць з таго здзеку,

Што чалавек - звер чалавеку

Так злосна чынiць, неўспагадна!..

О край мой мiлы! Ўсёй душою

Хачу злучыцца я з табою,

Ў тваiх палях пазычыць сiлу,

Ў тваёй зямлi сысцi ў магiлу...

Дзяцiны час!.. Я памятаю

Зiмы прыход у нашым краю.

Стаiць над лесам шум маркотны;

Па небе хмары, як палотны,

Паўночны вецер рассцiлае,

I бель над далямi звiсае,

I цiха стане на падворку,

I лес жалобную гаворку,

Свой гоман восенi канчае

I моўчкi зiму сустракае.

А сетка белая гусцее

I блiжай, блiжай снегам сее.

I вось над хатай, над гуменцам

Сняжынкi жвавыя гуляюць,

Садок i дворык засцiлаюць

Бялюткiм, чыстым палаценцам.

I тут у хаце не ўтрываеш:

Кажух на плечы накiдаеш,

Бяжыш на двор, як той шалёны,

Крычыш, гукаеш здавалёны,

Зямлi не чуеш пад сабою

I ловiш белы пух рукою.

Ўгару зiрнеш - як рой пчалiны,

Снуюцца цiхiя пушыны,

Ўгары знячэўку штурхануцца,

Глядзiш - i ў пары пабяруцца.

- О-го-го, брат! - дзядзька кажа.

Цяпер зiма напэўна ляжа!

За санкi, Костусь, трэба брацца,

Эх, будзеш мець дзе разгуляцца!

I Костусь рады i давольны:

Цяпер гулянак свет раздольны,

Адкрыты новыя пуцiны

У круг забаў яго дзяцiны,

I ён ад радасцi трасецца

Ды ў мяккiм снезе скачанецца.

А снег станоўка i заложна

Так i шуфлюе. Лес набожна

Стаiць, маўчыць i ўсё святлее,

Як бы, здаецца, весялее.

Назаўтра ўстанеш - свет змянёны,

У новых хутрах вербы, клёны,

I ўсюды чыста, бель такая,

Што проста вочы адбiрае.

Ў парканах шулы, як салдаты,

Стаяць у струнку, зухаваты,

Башлык высокi, шапкi новы,

"Ура!" гукнуць табе гатовы.

Iдзе з лапатай дзядзька з хаты

I адграбае снег заўзята.

Ў гумно i ў хлеў праводзiць сцежкi,

Не хоча мець удзень замешкi,

Бо ўдзень на рэчку i на тонi

Схадзiць рыхтуецца Антонi.

Мы знаем, ён - рыбак з уроды,

I ўсякiх рыб ён знае ходы,

Калi якая нерастуе,

Што ёй пад густ, чаго бракуе;

I нораў кожнай рыбы знае,

Аб iх трактат ён прачытае,

Ды так, што люба i паслухаць,

Дзiвiцца больш ды лоб чухаць.

I гэта ўсё не з кнiг набрана,

Не з слоў вучонага паўпана,

Якiх цяпер усюды досыць;

Ўсё гэта ўласны розум зносiць,

Свая мазолiлась галоўка,

А не чыя там калатоўка.

Бярэ Мiхал свае прылады,

Якiя стрэльбе датыкаюць;

Цяпер зайцы ў лясах гуляюць,

Iх упалюеш без прынады,

Тым болей што ганчак харошы

Ёсць сэнс прайсцiся па парошы.

I чуць што толечкi разднела,

У маткi снеданне паспела,

Але яе ўсе падганяюць,

Барзджэй рассыпацца жадаюць,

Каму куды i ў чым хто здольны

Дзянёк прыдасца часам вольны.

- Пакiнь, Мiхась, ты сучку дома,

Мо дзе забiўся тхор мiж лома:

Ў карчах на рэчцы следу многа,

Iх там пярэсмыкi, дарога.

I да тхароў быў дзядзька падак,

А тхор цяпер дабёр i гладак:

У Свержнi Iцка з Моўшам проста

Да шкуркi ўлiпнуць, як кароста.

А Такса талент такi мела,

Што за тхарамi чуць не млела.

- Бяры сабе, хай астаецца,

На просьбу бацька паддаецца.

I Таксу ў хаце запiраюць,

А ў лес Сiвалку запрашаюць.

Выходзiць бацька першы з дому

Мясiць снягi па буралому.

На iм кучомка, верх зялёны,

Кажух кароценькi, чырвоны,

А стан шырокая папруга

Сцiскае спрытна, лоўка, туга;

На меднай спронжцы лось красуе

I з жоўтай бляхаю фасуе,

А праз плячо паўзверх кажуха

Iдзе раменны пас, бы ў зуха;

На гэтым паску - знак блiшчасты,

А на плячах - шнур пакручасты.

I вось як бацька выйдзе зрана

Ды стрэльбу накрыж перакiне

I ў палясоўшчыцкiм ён чыне,

Дапраўды, змахвае на пана!

I дзядзька доўга не чакае,

Маўчком ён Костусю кiвае;

А Кастусёк даўно гатовы

У iх раней была намова

Схадзiць у луг на азярыны

I патрывожыць род тхарыны,

На рэчцы загарадзь паправiць

I новы буч яшчэ паставiць,

За пояс дзядзька закладае

Сваю сякерку, Таксу клiча,

Кусок аладкi ў нос ёй тыча

I вон за дзверы выпускае,

А Костусь з торбаю, з лапатай

Даўно чакае iх за хатай.

Спаткаўшы Ўладзю на дрывотнi,

Раскажа дзядзька ўвесь парадак,

Бо той, наеўшыся аладак,

Глядзiць за домам неахвотна.

Яму ты слова - ён другое,

Заўзята юха, хоць малое.

I дзядзька часам загарыцца,

Гатоў няўслушнiку па пысцы

Праехаць шорсткiм сваiм пальцам,

Бо што ты зробiш з падшывальцам?

I дзядзька, плюнуўшы сярдзiта,

Iдзе, спаткнуўшысь на карыта,

А ўслед яму смяецца Ўладзя.

- Павыскаляйся яшчэ, гадзе,

Антось яму, - дальбог, вярнуся,

Расквасiць кiрпу не збаюся!..

Ото "гладыш", абы напроцi,

Абы нажэрцiся! К рабоце

I на вяроўцы не зацягнеш,

У лес пабегчы толькi прагнеш.

Ну, трасцу дам табе цукерку!

Гулу падсуну ў табакерку!

Бубнiць Антось ужо з сабою,

Iдучы скораю хадою.

I доўга Ўладзю дзядзька журыць,

I Костусь бровы свае хмурыць:

I ён на брата сэрца мае,

Бо Ўладзя дзядзьку зневажае,

А дзядзька поле толькi мiне,

Глядзiш - i злосць яго астыне.

Задраўшы ўгору хвост трубою,

Сама давольная сабою,

Снуецца Такса мiж кустамi,

Бяжыць i спынiцца часамi,

Наставiць вушы, разважае,

Вушамi нос свой павярае

I нi зрухнецца, бы застыне,

I лапу нават чуць узнiме.

А дзядзька Таксу падганяе:

- Шукай тхара! шукай, малая!

I Такса кiнецца стралою

Туды, дзе цэлай чарадою

Стаяць алешыны крывыя,

Пад iх карчагi патайныя.

I часта тут - былi здарэннi

Заб'ецца тхорык пад карэннi.

I тут усiх рух апануе.

Фатыгi Такса не шкадуе:

Дзярэ, грызе, пiшчыць, скавыча,

Бо знак дае, што ёсць здабыча.

I дзядзька ўвесь, як на пружынах,

Як дзiк, мiтусiцца ў галiнах,

Туды зiрне, сюды памкнецца,

Ну, на кавалкi так i рвецца.

- Ты ж стой, брат, тут! Пiльнуй, як вока:

Ён тут, галубчык, недалёка!

I не пудлуй, не дай, брат, маху,

Валi рыдлёўкаю без страху...

I дзядзька мовы не канчае,

Ён кол маланкаю хапае.

- Тхор! тхор! Дзяржы яго! - галосiць,

Гарачка дзядзьку так i носiць,

Бяжыць, тхара ён даганяе,