Хрыстос прызямліўся ў Гародні - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (книги регистрация онлайн бесплатно .txt) 📗
Дзве групы кальцом сядзелі на кургане. Стракатая, смугастая група татар і строгая група мясцовых людзей: шаломы ў руках, белыя адзенні, цьмяны бляск кальчуг. У цэнтры, адзін супраць аднаго, сядзелі Марлора і Братчык.
Хрыстос глядзеў на грузлага хана, на ястрабіныя яго вочы і думаў, што вось на гэтым кургане сядзяць звычайна сокалы, а сёння, сагнаўшы іх, уладкаваўся стары падлаед, воляй лёсу нарочаны імем Бога.
— Не кажы, — адказаў ён. — Ну, а калі мы не паслухаемся? Калі нам дарагі гэты лес?
— Кх! Мы гаворым і гаворым, але ў нас, відаць, нічога не будзе. Давядзецца ісці з крывёй і попелам. Бачыць алах, я не хацеў гэтага. І я не ведаю аднаго: нашто ты кланяўся мне зямлёй.
— Я не кланяўся. Я паслаў табе жменю зямлі.
— Ну-у…
— У кожнай рэчы, створанай алахам, ёсць некалькі сэнсаў, — сказаў Братчык.
— Які сэнс у гэтай жмені, няверны?
— Некалькі… Магчыма, гэта прапанова задаволіцца гэтай жменяй і, пакуль не позна, адысці…
— У мяне чатыры цьмы магутных людзей. У цябе? Далёка з-за тваёй спіны прыйшоў чалавек і сказаў, што ў цябе ледзь набярэцца адна цьма, без мячоў, амаль без кальчуг… Тут, у трох гадзінах дарогі, у мяне тры цьмы; цьма блукае па вашых гарадах, і вядзе яе сын мой. Нават калі за цябе Бог або ты сам, калі людзі кажуць праўду, вашых сем тысяч… Ха!… Кожны з іх будзе біцца супраць пяці, а Бог за таго, у каго сіла… Ну, якія яшчэ сэнсы ў гэтай жмені?
— Ты можаш з'есці яе, калі будзеш клясціся, што ніколі больш не прыйдзеш сюды. Можаш засыпаць ёй свае вочы, каб не бачыць, як уцякаюць твае чатыры цьмы. Гэта будзе. Ты сам ведаеш.
Хрысту абавязкова трэба было раззлаваць Марлору. Пачварна, да жывёльнай ярасці раззлаваць. І не супраць каго-небудзь, а супраць сябе. Іначай прапала праца, іначай зноў пажары і смерці. Трэба было давесці гэтую тушу да ўтрапення і сляпой ярасці — тады ёсць невялічкі шанс, што справа выгарыць.
І яму пачынала ўдавацца гэта. Бурая, пасечаная мячамі, скура на абліччы Марлоры пачынала нагадваць пераспелы памяранец.
— Бессаромнае нахабства — шчыт баязлівасці, — сказаў хан. — Я свет прайшоў, і не працівіліся мне. А што можаце зрабіць вы, людзі палахлівай веры, зайцы з непадвоенымі капытамі? Схавацца ў лес? Паставіць маю пятку, пятку сілы, на шыю сваёй пакоры? Я ў вас сорак гарадоў спаліў. Ясак браў. Рабоў браў. І толькі адзін раз бачыў ворага ў твар.
Юрась з вонкавым здзеклівым спакоем сказаў:
— Ты казаў: «Бог за таго, у каго сіла». Я — за іх. Ты кажаш: «Толькі раз бачыў ворага ў твар». А я яго бачыў у спіну. Тваіх воінаў. Ты кажаш: «Пяцёра вашых супраць аднаго нашага». А я нядаўна разграміў ля манастыра твой атрад… Дык вось я ўстаў супраць дзвюх тваіх соцень і пагнаў іх, як пацукоў.
Марлора прыўстаў:
— То гэта быў ты? Гэта быў ты, хлуслівы чужынскі Бог?
— Бачыш, — сказаў Юрась. — Вось ужо другі раз ты бачыш нас у твар. Сцеражыся трэцяга разу. Бога нельга выпрабоўваць тройчы.
— Гразыш. Дзіва чакаеш, тутэйшы Мухамед? Ны чакай. Дзіва бяруць у рукі моцныя мужчыны. Яны ніколі не злазяць з каня, у іх плоскія зады.
— Зручна, як выспятка даваць будзем.
Хан ужо амаль тросся. І раптам убачыў спакойны, дапытлівы позірк Хрыста. Той нібы вывучаў абрыдлівую, але цікавую жывёліну. І хан стрымаў сябе:
— Ці табе чакаць дзіва, вастразады? Багі вашыя заплылі золатам, як бараны лоем. Ты — Бог?
— Накшталт таго. Часова.
— Цікава мне будзе паглядзець, якая ў Бога кроў.
Хрыстос дастаў нож і разануў ім сябе па руцэ. На запясці.
— Вось, — спакойна сказаў ён.
— Тц-тц-тц, — сказаў хан. — Як ва ўсіх.
— Як ва ўсіх. І добрая, і злая, калі пакрыўдзяць. Таму бяры ты свае сорак тысяч грабніц для падлы дый бяжы. Таму што я сваю кроў магу паказаць, але не табе праліваць яе.
Марлора ўздзеў вочы. Ён гневаўся больш і больш.
— Вы — баязліўцы, вы — людцы. Мы гналі вас. Не паможа табе тваё дзіва, гнойны робак, сын сабакі. Хутка ты будзеш лямантаваць на палі, як ужо раз лямантаваў у Ерусаліме, і ні людзі, ні Бог твой за цябе на заступяцца! Убачыш ты яшчэ ганьбу і попел зямлі сваёй. — У глотцы хана клекатала, каламутнай плеўкай заслаліся вочы. — Вы не ўмееце бараніцца. Ханы і мулы вашы — калоцяцца, як мядузы.
— Затое люд цвёрды, як зямля вось тут, — і Хрыстос пастукаў пяткай па закляклай курганнай зямлі.
— Людзі… Людзі вашы цягнуць кожны ў свой бок. Няма і не будзе ў вас такога, як у нас. — Ён прыўстаў на калені і вадзіў каламутнымі вачыма вакол. — Вось глядзі! — І ён ляснуў у далоні. — Джанібек.
Моцны, не стары яшчэ джура* зрабіў крок наперад. Не схіліўся, не кульнуўся ў ногі, нібы разумеў, што яго чакае, і ведаў, што перад гэтым усе роўныя і нават ён, джура, ідучы на гэта, стае побач з ханам.
* Вартаўнік, воін для даручэнняў.
— Але, наймудрэйшы, — спакойна, нібы па той бок, глядзелі ластаўчыны крылы вачэй.
— Давядзі сваю адданасць ханству і мне.
— Так, тварам падобны поўні.
Міжволі халадзеючы, стаялі на схіле воіны Хрыста і ён сам. Джанібек спакойна аддаў суседу тул, шчыт, раскруціў аркан і скінуў кушак, сцягнуў кальчугу. Пасля куцапа пайшоў з кургана. Марлора глядзеў на яго з гонарам, і вецер варушыў вэлюм вакол ягонай місюркі.
Джура сышоў у поўнай цішыні. Зняў крывую шаблю — ялмань, уторкнуў яе канцамі ў зямлю. Моцна ўторкнуў. І пасля — ніхто і слова сказаць не паспеў — кінуўся на яе жыватом, націснуў, з сілаю праехаў ад пашырэння на канцы ляза ледзь не да самага эфеса.
Лязо ўсё глыбей уваходзіла ў цела, і ён апускаўся. Хрыстос стаяў белы, як папера.
— Бачыш ты, жаўтавухі?! — трыумфаваў хан.
Джанібек раптам закрычаў, грызучы зямлю:
— Не забудзь мяне ў раю Алаха, заўсёды слушны! Не абдзялі мяне, калі прывядзеш туды абраны твой народ!
Вочы ў хана ззялі. Ён пачакаў яшчэ трохі і сказаў суседу Джанібека:
— Досыць. Ён ужо знойдзе адчыненай браму эдэма. Апусці дзеля друга шаблю літасці.
Той няспешна пайшоў па схіле. Пасля знізу даляцеў шалёсткі ўдар.
— Ну, — звычайным голасам сказаў хан.
Хрыстос ужо справіўся.
— Што ж, адным ворагам меней.
— Вось чым мы перамагаем, — выскаліўся хан. — Ёсць такое ў вас? Можа быць?
— Крый Божа нас нават ад перамог, калі яны стаяць на такім. Калі ў нас будуць гэтакія перамогі — гэта канец. Яны ў нас будуць іншыя або ніякія… А за гэта твой стан я зраблю ўладаннем вожыкаў і балотам.
Спакойны гнеў кіпеў у ягоных вачах. Вочкі Марлоры ўсміхаліся, твар нібы замасліўся.
— Тц-тц-тц. Нядобра гаворыш. А як жа «ворагаў любіць»? А закон твой што гаворыць? — Хан павярнуўся адной шчакою: — Хто ўдарыць цябе ў правую шчаку тваю… — і Марлора, нібыта атрымаўшы адзін удар, павараціў галаву.
— Падстаў яму і другую, — спакойна сказаў Хрыстос.
І раптам — ніхто не паспеў заўважыць — ён нанёс хану скрышальны ўдар у зубы. Ляснулі сківіцы. Марлора пакаціўся з кургана.
Крымчакі схапіліся за шаблі. Але вакол Юрася ўжо трымцелі, накладзеныя на нацягнутыя аленевы жылы, пёрыстыя стрэлы.
— Вось так ты і будзеш ляжаць, дагары варонкаю, — сказаў Хрыстос.
Хан узняўся. Твар ягоны быў у зямлі, і нельга было не жахнуцца, гледзячы ў яго вочы. Джуры павесілі галовы, ведалі, што гэта, магчыма, апошні іхні дзень, бо сведкі ганьбы не павінны перажываць ганьбу.
— Гэй, хан! — сказаў Хрыстос. — Ты памятай, нельга гуляць з мяккай рысінай лапай. Не палохайся. Не кранём. Бяры арду. Ідзі проста на поўнач. Я цябе чакаю. Я трохі і адзін буду. Паспееш шкуру здзерці — тваё шчасце.
Людзі пачалі спускацца з кургана да коней. Пяціліся.
РАЗДЗЕЛ ХХХІІІ МЕЧ І ДЖАЛА
Татараве з вялікім лупем шлі… супраць каторых… ён, з малым людзем выправіўшы, народ паганскі за помашчю Божаю неспадзявана паразіў і паграміў і лупы паабіраў.
«Кроніка Белаіі Русі»
Цяжка сумленнаму праціўна вадзе плываць.
«Кроніка Белай Русі»
Дарога спускалася па спадзістым схіле і пасля ўваходзіла ў лес. Прыблізна пасярэдзіне рос на гэтым схіле вялікасны стары дуб. Хрыстос стаяў пад ім, задзёршы ўгору твар.
