Хрыстос прызямліўся ў Гародні - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (книги регистрация онлайн бесплатно .txt) 📗
…А ў цемры з уздыху святога Ёсіпа Арымафейскага скарысталіся і тыя, што сабралі яго.
З мяхамі яны хадзілі з касцёла ў касцёл, з плябаніі ў плябанію, з царквы ў царкву. Па пустым, нібы вымерлым, горадзе. І мяхі іхнія рабіліся ўсё цяжэйшыя і цяжэйшыя.
Рабавалі падчыстую. За спробу выдаць кату, за спробу потым забіць, за тое, што прымхліва надзерліся, а самі паўсюль крычалі аб цвярозасці. Рабавалі так, каб назаўтра няма з чаго было прычасціць. Паціры, дзіскасы, дарахранільні, лампады, грошы з тайнікоў і скарбонак, каштоўныя камяні. Здзіралі ўсё. Палахлівы мардач Андрэй аж стагнаў, што пагоняцца.
— Лухта! — белымі каменнымі вуснамі казаў Хрыстос. — Збаяцца. Не крычаць жа ім, што напіліся, як свінні. Маўчаць будуць.
Памылкова зайшлі ў нейкі багаты дом, палічылі за плябанію. І там сустрэлі яшчэ аднаго цвярозага.
Хрыста з імі не было. Мацей пачаў быў браць маёмасць.
Тумаш аглядаўся вакол. Непадобна было на папоўскі дом. Ат, усё адно!
І раптам…
— Гулі-гулі-гулі.
Стоячы ў калысцы, аптымістычна ўсміхнуўся бандзюгам дзіцёнак. Ружовы, толькі са сну.
Твары вакол былі ў ценях ад паходняў, зарослыя, з крывымі ўсмешкамі, катаржныя.
— Гулі-гулі-гулі.
Тумаш працягнуў да малога страшныя, з цэбар, далоні.
— Гу-у, гу-у, — усміхнуўся той.
— Ах ты мая гулечка, — расплыўся Фама. — Гу… Гу… І пялюшкі мокрыя.
Ён змяніў малому пялюшкі.
— Ну, ляжы, ляжы. Ах, яны — быдла! Ах, яны — дарослыя! Ну-ну-ну, мачыляпы… На… На вось коржык.
Малы радасна ўчапіўся ў коржык дзёснамі.
— Кідай усё, — скамандаваў Фама. — Дом багаты… Ну і што?… Нешта мне, хлопцы, нешта мне… неяк… Бач, як глядзіць…
І яны выйшлі.
У апошнім касцёле ледзь не памерлі з жаху. Тут таксама было поле бітвы. Спаў ля аргана арганіст. У абдымку ляжалі на амбоне пробашч і званар. Панамар звесіўся з месца для казаняў.
Хрыстос якраз узломліваў скарбонку. І раптам дзіка, як дэман, зароў арган. Затрэсліся шыбы. Ад нечаканасці скарбонка ўпала, з ляскам і звонам пакаціліся па плітах манеты.
Усе ўскінуліся. Але гэта проста арганіст упаў буянай галавою на клавіятуру.
— Тфу! — сказаў Хрыстос і вытрас грошы ў мех.
Абрабаваўшы ўсе храмы, нагружаныя скарбам, яны пад покрывам цемры пакінулі горад. На ўсякі выпадак ім трэба было пакінуць між сабою і Наваградкам як найбольш дарогі. Закусвалі на хаду. Частку нарабаванага вёз мул. На плячах у апосталаў Піліпа з Віфсаіды і Якуба Зеведзеева плыў біскупскі партшэз з Магдалінай. Пагойдваўся.
На паваротках дарогі мянялі сваё месца зоры. А яна сядзела і з трывогай і адначасова з дзіўным спакоем адданасці лёсу думала: «Чаму я так зрабіла? Хіба не быдла ўсе людзі і хіба не ўсё адно, каму служыць? Вось і гэтыя… абрабавалі. Сапраўды, блюзнеры, махляры, валацугі. Чаму ж мне не хочацца служыць супраць іхняга атамана?»
— Ну, быдла, — сказаў раптам Тумаш. — Ну, айцы душаў!
І змрочны Хрыстоў голас адказаў з цемры:
— Кінь. Яны ўсё ж вышэй за быдла. Можа быдла катаваць іншых? А прынізіць сябе? А сябе прадаць на таргах?
«Жывы, — падумала яна. — Проста ён жывы. І рабуе, і ўсё… а жывы. А тыя і рабуюць, і словы гавораць, а мёртвыя. Гандляры, дрэнь, золатам залітыя, гвалтаўнікі, мяснікі, каты майго цела — мёртвыя яны, вось і ўсё. А гэты глядзіць на мяне, як на дрэва, а жывы. Там, дзе мерцвякі глядзяць на мяне, як на дрэва, ён — як на жывую. І ў адзіным выпадку, калі яны глядзелі, як на жывую, ён, як на дрэва. Ну і схопяць. Вядома, з табою не толькі ў неба не трапіш, з круцялём і мазурыкам, а і на зямлі доўга не паходзіш, у зямное пекла пападзеш… Хай так. Не хачу баяцца. Ніколі больш цябе не прадам. Выкуплю грэх, ды можа, і вярнуся да Ратмы… Не хочацца вяртацца да Ратмы, хаця і ласкавы ён, і кахае, і кранальны да замілавання. А, усё адно!… Вось дарога — і ўсё».
У дрымоце яна глядзела, як плывуць зоры, слухала, як крычыць драч, бачыла, як рухаецца на фоне зорак Хрыстова постаць, апранутая ў брудна-белы хітон.
РАЗДЗЕЛ ХХІІІ СТАРОЕ КАХАННЕ
І ўсё здаецца, што сад там цвіце,
А там і лаўжоў няма.
Гэльская песня
Тыдні і тыдні яны знемагалі ад пошукаў. Нідзе ніхто не даваў ім адказу. Нават чутак больш не было. І хаця нэндзы яны пасля наваградскага рабунку не адчувалі — душы іхнія былі спустошаны. Дарэмна шукалі яны дрэва, каля якога маглі б абвіць сваё жыццё. Ішлі ўлегцы, таму што большую частку грошай паспелі закапаць на будучае, але ў душах іхніх жылі цяжар і знявер'е.
Аднойчы падыходзілі яны да невялічкай вёсачкі ў баку ад дарогі. Біў звон драўлянага касцёла. Цягнуліся над папарам клубастыя белыя аблокі.
— Ведаеш, што за вёска? — спытаў Хрыстос у Іуды. — Тут жыве дзеўка — цяпер-та яна баба, — якую я калісьці кахаў.
— Калі гэта?
Хрыстос усміхнуўся:
— У мінулае сваё кароткае з'яўленне. Калі сышоў паглядзець, што тут і як.
— І праўда, што шалбер, — сказаў Іуда. — Нездарма шукаюць.
— Ну-ну, я жартую. Калі шкаляром быў.
— Хочаш паглядзець? — спытаў Іуда, убачыўшы нясцерпную тугу і чаканне чагосьці ў вачах Хрыста.
— Ці трэба? Прадала яна мяне. Прадала Анея. Магла ж хаця неяк спавясціць, каб хацела. Не шанцуе мне… А раней шанцавала.
— А цягне цябе?
Хрыстос маўчаў.
— Ідзі, — амаль груба сказаў іудзей. — Мы цябе на плошчы пачакаем.
І ўсе яны звярнулі з гасцінца да вёскі.
…Хрыстос пайшоў прыгуменнямі. З мірской плошчы ляцеў нейкі шум, а яму не хацелася зараз бачыць людзей.
Сандалі асклізаліся з мяжы. Двухзубныя ваўчкі чапляліся за хітон. Пахнула зямлёй, нагрэтымі кустамі чорных парэчак.
І скора ўбачыў ён знаёмы сад і абцяжараныя пладамі яблыні. Пайшоў паўздоўж іх, каля плота. Сонца грэла ў спіну. Хвалявалася чаканнем сэрца… Здрадзіла… Даўно ён не быў тут… Ды не, нядаўна.
І здалося яму: цвілі яблыні. І сам ён, зусім тады малады, прыгожы, нетутэйшы, стаяў пад імі… І дзяўчына бегла да яго… І зараз ён не ведаў, тая гэта або Анея.
…Рассоўваючы рукамі цяжкія галіны, ён глядзеў на векаўшчыну — дом, на багацюшчыя свірны, на вастраверхі страшны паркан вакол іх.
І ўбачыў. Жанчына рыхліла грады. І ён не мог пазнаць, тая гэта ці іншая. Агрубелая ад вечнай прагнай работы, што ўжо не радасць і не праклён, а — ідал, шыракаклубая, скурчаная на гэтай тлустай зямлі, як тлусты белы корч.
Рагі гразі між пальцамі ног, плоскія ступакі, велізарныя звісаючыя грудзі… Хутчэй… Хутчэй перабірайце, рукі… Хутчэй працуй, трызубец… Нават сотня наймітаў не дагледзіць, як ты сама.
Калі яна ўзняла на яго тупы твар, ён зразумеў, што гэта ўсё ж яна, і ледзь не крыкнуў.
Ах, багаты двор, багаты двор! Найміты і наймічкі, паркан, грошы ў скарбонцы недзе ў падполе (іх вечна няма, калі нешта патрэбна купіць), чароды коней і кароў, самыя багатыя і дарагія іконы ва ўсім наваколлі.
— Чаго стаў?… Ідзі…
Грубы ад вечных дажджоў і вятроў голас.
— Ну.
Вочы Хрыстовы былі вільготныя. І тут з хаты выйшаў Ён. І ў ім мала што засталося ад мяккага юнака з цёмнымі вачыма. Нясцерпна грубы твар. Столькі крывіў душою, што вочы блудліва бегаюць. І таксама не пазнаў. Ды што! Кожны дзень прагнасці, як тысяча вякоў, і толькі ў шчодрага жыццё кароткае і спявучае, як палёт птушкі.
— Чаго ён? — спытаў гаспадар. — Ты гаварыла з ім, Тэадора?
Імя, якое раней гучала, як мёд. Цягучае жыццё скнары! Пракляцце!
— Хлеба, відаць.
— Нават госція — хлеб толькі для цела, — апусціў вочы шкаляр. — Хлеб душы — літасць і разуменне.
— Святоша з бадзяг, — зразумеў яго гаспадар. — Ідзі. Каб гэта я ўсім хлеба даваў — куды б мае пяцьдзесят валок пайшлі? Псу пад хвост? Ідзі, кажу.
Хрыстос маўчаў. Яму яшчэ ў чымсьці трэба было ўпэўніцца. У чым? Ага, ці прамільгне на яе твары хаця цень успаміну.
— Ты хто? — спытаў гаспадар.
— Хрыстос, — машынальна адказаў ён.
Гаспадар нават не асабліва здзівіўся.
— І цуды можаш?…
