Чорны замак Альшанскі - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (книги хорошем качестве бесплатно без регистрации .TXT) 📗
На зямлі ляжаў, нязручна падкруціўшы левую руку, юнак год семнаццаці. Адзін з тых, што толькі-толькі былі наверсе і там дзяўблі ламамі. Гэты чарнявы юнак адзін з тых «кладзенцаў-гракоў», як іх справядліва называюць.
— Што з табой, Бронік? — з непрыхаванай трывогай спытаў Шаблыка.
— Разбіўся? — гэта старшыня.
— Здаецца, не, — юнак сеў, моршчачыся і падтрымліваючы правай левую руку.
— Вывіх, — сказаў Ганчаронак. — Пацягніце за руку.
— Не. — Шаблыка абмацваў хлопцаву руку. — Пералом. Хутчэй у бальніцу.
Ведаю, я рабіў жорстка, не па-чалавечы, але трэба было стрымаць тую малпу, якая вырашыла рабіць такое з замкам, ды яшчэ і з рызыкай. Ну а каб не рука, а шыя. І таму я шчоўкнуў і гэтую сцэну.
— Ну і вось, — ледзь не заплакаў Высоцкі, паказваючы на тое месца, дзе, відаць, хлопец пераламаў руку і дзе пінжак быў прадзёрты. — Во і пінжак раздзёр.
— Падумаеш, адзін пінжак, — з пагардай адказаў мужны Бронік. — Мне гэта ўсё адно як Радзівілу, калі б у яго ў адным з маёнткаў парсючок здох.
— Малі, хлопча, бога аб здароўі, бо маліць аб розуме табе позна, — сказаў я.
Старшыня, Ганчаронак і Высоцкі відавочна сабраліся пакінуць поле бою. Але кінуць яго без слова азначала прызнаць сябе пераможанымі.
Таму Альшанскі спытаў:
— Гэта вы хаця дзеля чаго здымалі?
— Бачыце, не так даўно быў «Фіціль» пра аднаго такога, — я сказаў гэта, хаця і ведаў, што кажу пустую пагрозу. — Магчыма, здымкі ў будучым і прыдадуцца.
— Выньце плёнку, — сказаў Ганчаронак.
— Вы, здаецца, не ахова, а гэта не нумарны завод, — адрэзаў я. — Выму. У цёмным пакоі з праявіцелем.
Чаму так — не ведаю. Але ніколі не бачыў я чалавека, які б так усхваляваўся.
— Вы…
— Адставіць, — сказаў старшыня. — Сапраўды, пагарачыліся. Што нам, клінам сышоўся для загона гэты замак? Дый чаму тут, сапраўды, гарэць? Словам, будзе загон. Гэй, спускайцеся адтуль! — паглядзеў на дзяцей, што сачылі за сцэнай, і прыбавіў спецыяльна для мяне: — А з вамі пагаворым…
— Так, — падхапіў Ганчаронак, — з вамі, што тут без году тыдзень, а падкопваецца пад аўтарытэт кіраўнікоў, мы яшчэ пагаворым.
— Ахвотна. Тым больш што найболей падкопваюць аўтарытэт кіраўнікоў такія, як вы.
Альшанскі, відаць, хацеў быў вылаяцца, але махнуў рукой.
Яны пайшлі, і тут нечакана загаласіў ім услед чалавек ў кепцы задам наперад:
— Ага! Ага! Вось вам божая кара. Бурылі? Замак? А вы ведаеце, што тут было? Вось вам… Што тут было! Вось вам божая кара.
І рушыў за імі ў суправаджэнні картэжу сваіх псоў.
І толькі тут я зразумеў, што чалавек гэты — вар'ят.
— Змагіцель Міхась Іванавіч, — «каўбой» працягнуў мне руку. — Мясцовы выкладчык беларускай мовы.
— Шаблыка Рыгор Іванавіч, — сказаў другі. — Настаўнік гісторыі. Дзякуй вам, вы прыйшлі ў час.
— Два Іванавічы, — сказаў я. — Што ж, Косміч Антон Глебавіч. Гісторык.
— Мяркую, самая справа нам зараз накіравацца ў «Чайную», — сказаў Шаблыка. — Я не люблю, але пасля сённяшняга ў мяне ад хвалявання і палёгкі аж калені дрыжаць.
— І ў мяне, — сказаў «каўбой». — Дый за знаёмства.
Мы пакінулі ўрэшце запаскуджанае поле бою, зноў выйшлі ў парк, перайшлі мосцік, мінулі касцёл, аддыбалі метраў трыста ціхай вулачкай і ўвайшлі ў «Чайную», проста невялікі пакой са стойкай, дзесяткам столікаў, акном на кухню і трыма вокнамі на сонную ціхую вуліцу.
Маладая і надзіва свежая буфетчыца стаяла за стойкай і сумавала, бо народу яшчэ зусім не было: рана. «Каўбой» адразу па-каўбойску падкаціўся да яе:
— Данусечка… Р-радасць мая… Як я рад бачыць вас па-ранейшаму маладой, як усход, поўнай, як поўня, свежай, як раса.
— Гэ-э, ды ён помесь каўбоя з паэтам, — ціха сказаў я.
— Ды ну вас, Міхась Іванавіч…
— Я не Міхась. Я Змагіцель. Я ўсё змагу.
— І мяне.
— І вас, — люта адказаў настаўнік.
Зрабіў жахлівую міну і, паказваючы на бутэльку каньяку, чулліва праспяваў:
— «Дайте бедному шуту звездочку вон ту».
Тая засмяялася.
— А што яму, — сказаў Шаблыка. — Малады, кавалер, дурэе.
Мы селі за стол і выпілі за знаёмства.
— Ну, гэтая гісторыя з Бронікам ім цяпер надоўга ахвоту да такіх штучак адаб'е, — сказаў Шаблыка.
— Не кажы, — сказаў «каўбой-паэт». — Ганчаронак гэта такая свіння, што не адвяжацца. Як нянавісць у яго нейкая сядзіць і да замка, і да многага. Ён гэта Альшанскага падбіў. Нутром чую.
— Так, — Шаблыка круціў у руках акуляры. — Я б яго таксама лічыў, што гад паўзучы, каб мы разам з ім у гестапа не былі.
— У гестапа? — я здзівіўся.
— Ну так. Мяне ўзялі па падазрэнню за падполле, хаця прамых доказаў не было. Вядуць праз пакой, а ён стаіць рукамі ў сценку пад аховай сабакі. Убачыў — зрабіў выгляд, што не пазнаў, дай бог яму…
— І як жа вы адтуль выйшлі?
— Прадажныя яны былі. Нашага рэдка каго купіш. Аднаго-двух. А ў іх толькі аднаго-двух і не купіш. Выкупілі нас. Тым больш што доказаў не было. Ганчаронак, кажуць, трымаўся, язык праглынуўшы. А тое, што характар дзярмо, — справа дзесятая.
— І ўсё адно, — зноў ускіпеў «каўбой». — Я яму «бандыцкага адроддзя» не дарую.
— А чаму… — і я асекся, бо ледзь не сказаў нетактоўнасці.
Змагіцель торкаў відэльцам у катлету:
— Тут сакрэту няма. Усе ведаюць. Быў я па дурасці пасля вайны некалькі месяцаў у бандзе, шчанюк зялёны, непаўналетні. Р-рамантыкі захацелася. У філіяле банды Боўбеля-Куляша. Самога-та не бачыў. І добра, што трапіўся мне харошы чалавек. Шчука было яго прозвішча. Ён мне і давёў, што я такое. Ну, я сваю віну выкупіў. Дзякуючы яму і мне мой філіял загадаў доўга жыць, часткова здаўшыся, а асноўную частку з самім Куляшом да Палінскага балота прыціснулі і знішчылі да апошняга чалавека. І сам Кулеш зранены ў багне патануў. А ён мне: «Бандыцкае адроддзе». С-сука!
— Ладна, супакойся, — паклаў яму руку на плячо Шаблыка.
— Слухайце, а гэты хто, у кепцы казырком назад?
— А-а. Людвік Лапатуха, — сказаў сумна Шаблыка. — Вар'ят. Ціхі. Часам толькі незразумелае гаворыць. Ну і кепка. І сабакі яго страшэнна любяць. Бачылі? Табунамі ходзяць. Нямецкіх аўчарак толькі баіцца і кідае ў іх камяні.
— Адкуль жа ён такі, няшчасны чалавек?
— У нас тут у сорак чацвёртым немцы нейкую работу вялі, а пасля рабочых чалавек чатырыста, палякаў ды нашых, расстралялі ў паўкіламетры адсюль. Ды помнікі вы пасля самі ўбачыце, у парку стаяць. Наш помнік, агульны і польскі. Мы з адным польскім раёнам тут сябруем, то яны прыязджалі ды паставілі яшчэ сваім, — Змагіцель уздыхнуў. — Страшная была гісторыя.
— А Лапатуха тут пры чым? — спытаў я.
— Кажуць, што ці не яму аднаму ўдалося з-пад расстрэлу неяк уцячы, — задуменна сказаў Шаблыка. — Ці ён быў адзіным выпадковым сведкам. І крануўся, гледзячы на ўвесь гэты жах. Але цяпер ад яго ўжо ніхто нічога і ніколі не даведаецца. І быў жа добры, культурны чалавек. Скончыў гімназію і адзіны тады скончыў з усяе Альшанскай акругі ўніверсітэт. Пражскі. Некалькі моў ведаў. А цяпер, бачыце, як яго скруціла. Толькі і можна дабіцца, што вартуе ён тут магілы. Прапаў чалавек. Мяхі на млыне цягае. Шкадуюць яго.
Гаварыць далей на гэтую тэму было непрыемна і цяжка, і таму я перавёў размову на іншае:
— Слухайце, а што гэта ў вас кажуць нібыта пра нейкую жанчыну з нейкім там чорным манахам?
— Аа-а, працяг легенды з XVІІ стагоддзя, — скептычна ўсміхнуўся Шаблыка. — Валюжыніч і Ганна Альшанская. Чу-улі.
— Ну не, — узвіўся «каўбой-паэт». — Вы можаце смяяцца, казаць, што я ёлуп, а я веру: ёсць нешта такое. І за апошнія некалькі год зноў з'явілася. Ужо чалавек шэсць казалі. Людзі дарма шоргаць языкамі не будуць, і дыму без агню не бывае.
— Дык што?
— Кажуць, сапраўды, у некаторыя ночы з'яўляюцца. І калі прыйдзеш у такую ноч і падыдзеш добра, то ідуць. Часам па касцельнай галерэі, часам па замкавай. Часам па той і па другой. Размытыя, туманныя. Ідуць і знікаюць і нічога не гавораць.
— Ты каньяку болей пі, — сказаў Шаблыка.
