Чорны замак Альшанскі - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (книги хорошем качестве бесплатно без регистрации .TXT) 📗
— Тут, ці што, сутарэнні? — даляталі галасы.
— Тут паўсюль сутарэнні. Як бы катора не правалілася.
— Не. На вякі будавалі. Лупась, хлопцы.
І тут я адчуў, што нешта мяняецца. Да групы дбайнікаў набліжалася два чалавекі ў атачэнні чародкі дзяцей і падлеткаў чалавек на дваццаць.
Наперадзе крочыў невысокі худы мужчына ў дужа акуратным чорным гарнітуры і белай сарочцы з чорным гальштукам. Аблічча вясковага інтэлігента, простае і нічым не адметнае, хіба што шнарам, які перасякаў левае брыво. За акулярамі разумныя і раздумлівыя вочы. Валасы моцна сівыя на скронях.
Другі быў высокі і плячысты і вельмі нагадваў нейкага амерыканскага каўбоя з фільмаў пра дзікі Захад. Саламяныя валасы, аблічча, прадубленае сонцам і ветрам да адцення цёмнага золата. Шырокі і высокі лоб, нос просты і нядоўгі, рот цвёрды, шчокі прыемна праваленыя.
І ўсё гэта асвятлялі вочы такой глыбокай сіні, што рабілася радасна на душы.
— Стой! Што вы гэта робіце? — яшчэ здалёк закрычаў «каўбой». — Якое… па якім праве?!
— А ты не будзь у гарачай вадзе купаны, Змагіцель, — сказаў чалавек у сінім гарнітуры. — Трэба — значыць трэба.
— Вы, Нічыпар Сяргеевіч, хаця і старшыня калгаса, — сказаў інтэлігент, — а і вам бы не шкодзіла ўсё ж паразважаць крыху над тым, што робіце.
— А вы мне, Рыгор Іванавіч, таварыш Шаблыка, не ва ўсіх выпадках загадвайце, як мне гэтым калгасам кіраваць і што і як мне на яго карысць рабіць.
— Небяспека супрацьпажарная патрэбна? — спытаў той, з партфелем, і «наставіцельна» ўзняў палец. — Патрэбна. Другі выхад патрэбен? Патрэбен.
— Ды чаму тут гарэць? — спытаў нехта.
— Не кажыце. І камень часам гарыць. І стрэльба раз на год сама страляе.
— Гэта помнік, — спакойна сказаў Шаблыка. — Помнік культуры, помнік гісторыі нашай. І потым, хто вас прымушаў у ім загон для быдла рабіць? Зрабілі б убаку.
— На гэта затраты трэба, — сказаў апартфелены.
— Помнік. Пад аховай, — тлумачыў Шаблыка.
— Які помнік? Адкуль відаць, што помнік?! — пачаў нервавацца чалавек з партфелем.
— Вы не нервуйцеся, Тодар Ігнатавіч, — сказаў Шаблыка. — Вы бухгалтар, вы можаце і не ведаць, што гэта — другая палова XVІ стагоддзя.
— Адкуль відаць?
— Дошка была.
— Дзе яна, дошка? — спытаў Тодар Ігнатавіч.
— Здзерлі дошку! — узвіўся раптам крыкам «каўбой». — У бур'яне яна валяецца! А ўсё ты, канторская скрэпка! Ты, Ганчаронак! Ты, чарнільная твая душа! Ты людзей падцкоўваеш, нібы гэты замак галоўны твой вораг.
— Ціха, Міхась, — сказаў яму Шаблыка, але «каўбой», відаць, зусім не ўмеў сябе трымаць і ўжо зусім азвярэў.
— Скардзіцца на вас будзем. А табе, Ганчаронак, я дам дыхту. Я табе неяк так прыму ў кулакі, так з морды мяса…
Вочы Ганчаронка былі б страшнаватыя, каб не былі такія дурныя.
— Я, між іншым, не толькі бухгалтар. Я і член пасялковага Савета.
— А-а, — іранічна працягнуў Шаблыка. — Ну-у, калі член пасялковага Савета — тады абавязко-ова трэба бурыць.
— Ды супакойцеся, — сказаў старшыня.
— Вы яго паклічце да спакою, Альшанскі, — сказаў старшыні Шаблыка.
«Альшанскі? Адкуль Альшанскі? З тых? Ды быць не можа. Апошні з немцамі ўцёк і памёр. Ідыёт. Мала, ці што, Альшанскіх. Адзін Гаўрыла ў Полацку?»
— Кажу вам, зрабіце загон наводдаль, Альшанскі, — сказаў Шаблыка. — Іначай будзем скардзіцца.
— Ну і валіце, — сказаў старшыня, — вам жа горай будзе.
— Ты! Ты! — узбеляніўся «каўбой»-Змагіцель. — Ты… віслюк.
— Пра новае думаць трэба, — сказаў старшыня, не пакрыўдзіўшыся на «віслюка», бо не зразумеў.
Я ўсміхнуўся. Я добра ведаю ўкраінскую мову і ведаю, як часам зручна абазваць другога такім чынам. Тыпова беларуская хітрынка. Спецыяльна ўжываць у якасці лаянкі замест нашай — лаянку з іншых славянскіх моў. І душу адвёў, і аблаяў, а той ніц не ўтаропае.
«Віслюк» па-ўкраінску — «асёл».
— Так! Сапраўдны віслюк! Толькі віслюкі робяць такое.
Затое Ганчаронак Тодар Ігнатавіч, бухгалтар і член пасялковага Савета, чамусьці асабліва пакрыўдзіўся на, відавочна, невядомае яму слова «віслюк».
— Ану, паўтары! Ану, паўтары, паўтары!
— Я табе паўтару! — «каўбой» схапіў Ганчаронка за грудкі.
— Высоцкі! — заблажыў той. — Чаго глядзіш на бандыцкае адроддзе?
І тут ад натоўпу аддзяліўся высокі, выключна складзены і збіты мужчына год сарака з нечым. Валасы цёмна-русыя, светлыя вочы прыжмураны. У рухах лянівая грацыя, па якой відаць: можа быць нечакана рухлівы. Нос прамы, рот няўлоўна ўсміхаецца. У вялізнай далоні маленькая пужка.
— Пастарайцеся, Ігнась Якаўлевіч, — сказаў ён сам сабе. — Ну што, сапраўды, за безабразія робіцца?
І лёгка, як кацянят, развёў Ганчаронка і Змагіцеля, трымаў іх выцягнутымі рукамі.
— Ну, няхораша. Ну, бойка будзе, — ляніва ўмаўляў ён. — Ну, міліцыя. Ну, пятнаццаць сутак. Ну, неба ў буйную клетку. Бухгалтар вялікага калгаса, член пасялковага Савета — і пятнаццаць сутак. Непрыгожа… Настаўнік роднага слова — і тратуар перад школай падмятае. Непрыглядна, экзамены скора. Вучні пра Сымона Скарыну слухаць хочуць, а вы…
Чамусьці не паверыў я ягоным словам пра Сымона Скарыну. «Прыдурваецца, здзекваецца», — падумаў я. Таму што была ў ім гэткая старасялянская ветлівасць і выхаванасць, але было і нешта дужа інтэлігентнае.
— Ігнась! — гарлаў Ганчаронак. — Пусці, дай дарвацца.
— Ды не пушчу, — ляніва сказаў Высоцкі.
— Сука ты! Пусці! Пусці, адроддзе свінскае! Пусці, чорт смалены, дымны!
І тут Высоцкі невядома чаму азвярэў:
— Ты за брата… Колькі м-мож… Ты, гадзяня… Ты, выпоўзіна.
Адштурхнуўшы Змагіцеля, ён схапіў Ганчаронка, выдзер у яго партфель, схапіў за карак і за руку і моўчкі пачаў карэжыць. Так, што стала страшна за жыццё таго.
— П-пусці!… П-пусці.
Настаў час умяшацца і ратаваць усіх ад гарачнасці.
Я пачаў наводзіць апарат, выбіраць пазіцыю. Нехта сыкнуў, і паступова авантура пачала сціхаць. Апошні выпусціў бухгалтара Высоцкі. Выгляд ва ўсіх быў збянтэжаны, а ў некаторых — спалоханы. Я нават не чакаў.
— Вы хто такі? — першым ачомаўся Альшанскі.
— А ці не ўсё адно?
— А нашто вы гэта робіце?
— А будзе харошая ілюстрацыя на тэму: «Правілы і нормы сацыялістычнага супольнага жыцця ў Альшанскім наваколлі».
І я шчоўкнуў яшчэ і мур з юнакамі на ім.
— Гэй! Гэта яшчэ нашто? — крыкнуў здалёк старшыня Альшанскі,
— Я Антон Косміч. Прыехаў даследаваць Альшанскі замак і касцёл. Маю адносіны да арганізацыі па ахове помнікаў, між іншым, і гэтага вось вашага замка. Застаў прыемную карціну разбурэння. І «запечатлел». Да ведама сучаснікаў і на памяць нашчадкам. Удзячным нашчадкам.
Дзеці вакол Шаблыкі зарагаталі. І гэты смех вывеў старшыню з цярпення:
— Выньце плёнку.
— І не падумаю.
Ён кінуўся да мяне з грацыяй і спрытам бегемота. За ім Ганчаронак і Высоцкі. За імі Змагіцель і Шаблыка.
— Падумалі б вы, Нічыпар Сяргеевіч, што гэта адна з прыкрас краю, — паказаў старшыні на замак Шаблыка.
— Ты мне радзіму за мой кошт не ратуй, — кінуў яму старшыня.
Да мяне падступілі Ганчаронак з Высоцкім:
— Ты… ты адкуль… — вось-вось узялі б загрудкі. У гэты момант чалавек у мучным пыле, з кепкай казырком назад і з поўным картэжам беспародных сабак наблізіўся да нас, прайшоў між нас, як разжараны нож праз брус масла, стаў і ўтаропіў дзікаватыя ўважлівыя вочы ў нашы абліччы. Разглядаў, лунатычна хілячы галаву то на адно плячо, то на другое, і вочы былі нерухомыя, і я заўважыў, як усе нібы звялі, апусцілі рукі і адсунуліся. Чалавек паглядзеў, пакруціў адмоўна галавою і адышоў крокі на чатыры.
— Н-не а. А? А-а-не! — ціха сказаў ён.
Спрэчка зноў была пачала разгарацца.
— Не смейце больш рабіць гэтага, — сказаў я.
— Хто гэта тут такі яшчэ? — падлез Ганчаронак.
— Змоўч, а то я табе.
— А вы не крычыце на мяне, як нейкі афрыканскі папуас, — налязаў ён.
— Новагвінейскі бушмен, — паправіў я.
Чым бы гэта ўсё скончылася — невядома. Але ў гэты момант ад мура даляцеў крык двух дзесяткаў галасоў. Туды спяшаліся дзеці, і мы таксама кінуліся туды.
