Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (книги читать бесплатно без регистрации .TXT) 📗
Не ведаць крыўды той i здрады,
Што просты люд нясе вякамi
Сваiмi ўласнымi гарбамi.
Ды горкай праўды не схаваеш,
Яе нiяк не ашукаеш.
Ды i навошта? Крый нас, Божа!
А праўда мне ўсяго дарожай,
I бацька праўдзе вучыў змаля,
Дык з гэтай праўдай ступiм далей.
Дзень добры, новая мясцiна!
Спаткай ты нас, як мацi сына
Па часе доўгае разлукi,
I разгарнi прыветна рукi
Для тых, хто змушаны ў няволi
Жывiцца хлебам твайго поля;
Зiрнi ты светлым вокам ласкi,
Авей крылом прыгожай казкi,
Каб гэта жыцце-пуцявiна
Была нам светлая часiна;
Узброй надзеямi нам грудзi,
Бо мы твае, зямелька, людзi!
На першы погляд нецiкава
Парэчча тое выглядала,
I смуткам сэрца калыхала
Старых бярэзiн гэтых лава,
Што на балоце мiж лясамi
Шумела голымi вярхамi.
Было ўсё тут параскiдана:
I праслы нiзкiя паркана
З трухлявых шул павыязджалi,
I трэскi кучамi ляжалi
Па ўсiм двары i на дрывотнi;
Стары хлявец без падваротнi,
Гумно са стрэшкай пасiвелай,
Абросшай мохам, абапрэлай,
Прыгрэбнiк, хата - ўсё дачыста
Казала ясна, галасiста
Аб непарадку, запусценнi,
Аб гаспадарскiм нерадзеннi.
Слязьмi Мiхашча залiлася
Такою ямаю здалася
Старая хата ў тры аконцы!
Парог яна пераступiла
О, Божа добры, як нямiла!
Цi свецiць тут калi хоць сонца?
Было так цёмна, непрытульна,
Ў гразi-балоце ўсё агульна:
Як печ, як столь, i сцены, лавы,
I дух пракiслы, дух трухлявы
З усiх куткоў дыхнуў сярдзiта.
Зямля на ямы ўся пабiта.
Было вiдаць, што тут лiпелi
Да часу людзi i не дбалi,
Гразi нiколi не знiмалi,
Рабiць парадку не хацелi,
Жылi па-свiнску, кацьмакамi
I ў добрай згодзе з прусакамi.
Вясна была яшчэ ўпачатку,
Але снягi ўжо раставалi,
I дружна ў полi балбаталi
Раўкi, рачулкi, i ў грамадку
Яны ваду сваю злiвалi,
Ад сну гаi, лясы будзiлi
I людзям душу весялiлi.
I ўсё патрошку ажывала:
На дрэве покаўка таўшчала,
Ў сабе лiсточак далiкатны,
Пахучы, свежанькi, прыўдатны
На добрым сонцы гадавала.
Старыя хвоi i ялiны,
Далёка кiнуўшы галiны,
Глядзелi хораша, любоўна,
Як iх патомкi згодна, роўна
Стаялi гожай чарадою,
Схiлiўшысь к сонцу галавою.
Ў лясах, гаях дразды спявалi,
Ў балотах кнiгаўкi крычалi;
А ў небе ўдзень i вечарамi
Высока роўнымi шнурамi
Злятаўся вырай жураўлiны,
I амярцвелыя далiны
Будзiлi звонкiм сваiм крыкам,
Як бы прыветным гэтым зыкам
Вiталi родныя балоты,
Густыя лозы i чароты.
I на душы нейк весялела,
I сэрца радасцi хацела,
А думкi цiхiя i мары
На душу клалi свае чары.
Хацелась жыць, ушыр разняцца,
За долю лепшую змагацца;
Ўзнiмалiсь грудзi: чулiсь сiлы,
I божы свет здаваўся мiлы.
Памалу, звольна i ў Парэччы
(Такая ўрода чалавеча)
Зжывалiсь з месцам, прывыкалi,
Гняздо старое забывалi,
I праз якiх дзве-тры нядзелi
Ўжо весялей на свет глядзелi
Будынкi гэтыя старыя
Яны зрабiлiсь як не тыя.
Агледзеў iх Антось, падправiў
I шулы новыя паставiў
Ў гнiлы паркан, i лом сабралi,
Ды шыбы ў вокны паўстаўлялi,
Бо не любiлi непарадку,
I пачалi жыць зноў спачатку.
Ды йзноў бяда: праз год вясною
Згарэла хата з варыўнёю
I ўвесь набытак, што быў ў дому.
Пажар той выбухнуў, як з грому,
Хоць ён i меў свае прычыны.
Як на бяду, пайшлi мужчыны
I Ўладзiк з iмi ўрассыпную:
Адзiн у лес, той да адбору,
З сахою трэцi ў гэту пору
Араў дзесь пасеку старую;
Дык што магла з дзяцьмi малымi
Зрабiць жанчына адзiнютка?
I ўсё згарэла дачысцютка,
Прапала марна ў чорным дыме.
Зазнала жалю гаспадыня:
Ў агнi згарэла яе скрыня
З усiм пасагам i набыткам;
Прапалi хусты яе, свiтка,
Згарэлi кросны, рад багоў
I грошай сорак сем рублёў.
Хоць, праўда, Костусь не збаяўся
I смела з пожарам змагаўся:
Звалок гарошыны з пасцелi,
Тады, як вопраткi гарэлi,
I з iмi доўга ён насiўся,
Аж покi зруб не павалiўся.
Бяда, хоць плач, i дзе дзявацца?
Куды ад холаду схавацца?
I мацi з дзеткамi малымi
Нядзелi дзве жыла з сваiмi.
А на пажарышчы часова
З'явiлась новая будова
Зямлянка-будачка малая,
Ў адно акенечка, крывая,
Але да часу добра й гэта.
Тым часам сонца йшло на лета,
Дык так-сяк кiдалiсь, качалiсь,
Хоць дужа з горам спазнавалiсь.
Каля зямлянкi тут прыветна
Гарэў агоньчык чуць прыметна,
Абы не звёўся. Вечарамi
Тут мацi ўходжвалась з гаршкамi,
Сям'i вячэру гатавала,
Тады зямлянка ажывала:
Смяялiсь дзецi, мiтусiлiсь,
Як рыба ў букце, варушылiсь,
Бярвенцы, трэсачкi сцягалi
Ды на агоньчык падкiдалi.
Шугала полымя праворна,
Як бы чагось каму смяялась
I то свавольна ўгору рвалась,
То рассцiлалася пакорна.
А ветрык, злодзей, не стрывае,
З-за хаткi хiтра налятае,
Ў агоньчык раптам уварвецца;
Агонь туды-сюды матнецца
I дымам ветра адбiвае,
Як бы тых жартаў не прымае.
А на дварэ ўжо вечарэе,
I ночка блiзка, змрок гусцее,
Агоньчык колер свой мяняе
I счырван-жоўты блеск прымае;
I моўкнуць птушкi ў цёмным лесе;
Баранчык божы ў паднябессi
Бляе маркотна над балотам,
Як бы шукае ён каго там,
I гэта смутнае бляянне
Ў цiшы балот у час змяркання
На сэрцы жалем аддаецца,
I ў душу журбаю лiецца,
I мары розныя наводзiць.
I думка вынiкне - праходзiць,
Як тыя хмаркi на заходзе,
Што без слядочка, быццам ценi,
У смутным нiкнуць задуменнi.
Маўклiва-сцiшна ўсё ў прыродзе!
Напрацаваўшысь, спачываюць
Усе старэйшыя - хто ў хатцы,
А хто ў гумне ва ўсёй апратцы
I гэтак ночкi прасыпаюць.
I вось, бывала, вечарамi
Каля агоньчыку часамi
Алесь i Костусь засядзяцца.
А як ужо пачне змяркацца
I зоркi ў небе замiгаюць,
Пужаць iх страхi пачынаюць.
Тады браты радком садзяцца,
Плячо ў плячо, але прызнацца,
Што страшна iм, нiхто не хоча.
- Алесь! ты чуеш, як рагоча
Ў беразняку баранчык божы?
Але цi ведаеш, з чым схожы
Той дробны рогат? Мне здаецца,
Антось Тацянiн так смяецца!
I хлопцы ўраз зарагаталi,
Ды ўраз жа смех той абарвалi:
Вакол было ўсё так спакойна,
