Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (книги читать бесплатно без регистрации .TXT) 📗

Хiба дзе выпiць па кiлiшку

Ды падкрапiцца б мала-мала?

Я з дому ўзяў кавалак сала,

I хлеба ёсць крышан са мною,

Чаго ён сохне сiратою?

- Падмацавацца б не мяшала,

Бо ў жываце штось заспявала,

А нашча чарачку кульнуць

Усё адно што ў рай зiрнуць.

Сябры ўстаюць, iдуць спавагу

I на прашпект нясуць сярмягу,

Дзе панства ўсякага багата

Iдзе i едзе, як у свята.

I скуль набралiся яны?

I ўсё важнецкiя паны,

I так адзеты, так убраны,

Што той Ракоўскi надзiманы

Няхай яго там возьме боль

У параўнаннi з iмi - ноль

Ну, проста так, звычайны Лыска:

I не стаяў каля iх блiзка!

Зiрнеш i ўнiкнеш: прад табою

Мо князь з графiняю якою!

Так далiкатна спацыруюць

I не гавораць, а варкуюць!

Або спаткаеш генерала,

Яго ўся Вiльня, пэўна, знала:

У медалях уся грудзiна!

I што за погляд! што за мiна!

Ну ж i паноў! не дай ты Божа!

Антось стрымацца ледзьве можа

Няхай iм дрэннае прыснiцца,

Каб тым панам не пакланiцца.

Ды Верас з дзядзькi тут смяяўся.

- Ты не ўважай, што ён убраўся,

Гальштук павесiў i манiшку,

А каб раздзець яго, брацiшку,

То пэўна ходзiць без кашулi,

На ланцужку - кусок цыбулi.

Па вiду пан i ходзiць панам,

А спiць напэўна пад парканам,

Таго й глядзiць, каб што ўварваць...

Такiх паноў - хоць гацi гаць!

Чым болей дзядзька разглядаўся,

Ён тым мацней тут захапляўся.

Якi тут рух i беганiна!

Як ззяюць вокны магазiнаў!

I колькi тут дабра, багацця!

А колькi слёз у iм, пракляцця?

Якiя брычкi i карэты!

А для каго ўся роскаш гэта?

Антосю стала чагось смутна.

Цi гэта роскаш так атрутна,

Што голас зайздрасцi ўзбудзiла

I свой адбiтак палажыла?

Цi то пратэст, бунт процiў здзеку,

Якi пануе тут адвеку

I дзелiць люд на дзве галiны,

На дзве няроўныя часцiны:

На багачоў i на галоту?

Адным - сланяцца каля плоту

Сваiх задворкаў цёмна-брудных

У мыслях-думках шэра-будных,

Жыць у гразi, хадзiць сляпымi

Ў iмгле пустой i ў едкiм дыме,

Цярпець пакорлiва, малiцца

I з гэтай доляю гадзiцца,

А ўсе надзеi на збавенне

I на канец таго мучэння,

Якi настане ўсё ж нарэшце,

На той бок смерцi перанесцi!

Другiм - тут рай i панаванне

I ўсiх дабротаў спажыванне.

Ты iм служы, ты iм працуй

I нейкi страх прад iмi чуй.

- Ото, брат, горад! от дамiшчы,

Ото дзе сыпалi грашышчы!

Якiя вежы i касцёлы!

Як толькi iх трымаюць долы!..

Зiрнi, зiрнi: гара якая!

На ёй i будка цагляная...

Ото б адтуль зiрнуць на горад!

Забыўся дзядзька i пра голад

I падбiвае сябра Грышку

Ўзысцi на тую гару-вышку.

Яна так пышна, так высока

I так ласкае тваё вока!

А гэты скат такi зялёны!

Там каштаны, там лiпы, клёны

Глядзяць здалёк адным кустом,

Адным вялiзарным шатром.

Прашпект, касцёл сябры мiнулi

I ў сквер зялёны павярнулi.

Ў цяньку развесiстых галiнак

Дарожкi ўюцца мiж раслiнак,

Такiя чыстыя, аж мiла.

I люду мноства тут хадзiла,

Найболей моладзь гарадская,

Ды худасочная, благая,

Ўсё панiчы-зухi, паненкi,

А станiк iх, бы ў восак, ценкi;

Iдуць, шнуруюць па дарожках,

А чаравiчкi на iх ножках

Так i паскрыпваюць, спяваюць,

Нiбы капыцiкi мiльгаюць;

Iдуць, спусцiўшы вачаняткi,

На погляд цiхi, як ягняткi.

А панiчы снуюць стрыжамi,

Ў паненак цэляцца вачамi,

Так от i льнуць, як рой да грэчкi,

Як матылi на тыя свечкi.

На доўгiх лаўках пажылыя

Сядзяць паны, як бы святыя,

Багата ўсе яны адзеты,

Чытаюць кнiгi ды газеты.

Антось на ўсё глядзiць уважна,

I сам iдзе ён трохi важна,

Крыху асвойтаўся з панамi,

Iдзе, пагруквае нагамi.

Сябры тым часам сквер мiнулi,

Налева ўгору павярнулi;

Тут з будкi стораж iх спыняе:

- Куды йдзяце? - сяброў пытае.

- Куды ж? на гору, ёсць вядома.

- А цi вам правiла знаёма,

Што безбiлетным ход запынен?

Хто йдзе на гору, той павiнен

Бiлет купiць на права ўходу.

Сябры спынiлiсь - грошай шкода;

Ў чупрыны рукi запускаюць,

Аб гэтай справе разважаюць:

За што плацiць? пустая справа...

Але ж iзноў - зiрнуць цiкава,

Як там з гары ўсё выглядае.

I дзядзька стоража пытае:

- А колькi той бiлет каштуе?..

Нiяк у Вiльнi не шанцуе!

- Ўсяго шэсць грошаў. Заплацеце,

Тады сабе, здаровы, йдзеце.

- Дзе наша, брат, не прападала:

Каб наша лiха не даждала!

Гаворыць дзядзька наш разважна,

Ў кiшэню лезучы адважна.

Сябры бiлеты пакуплялi

I на гару пашыбавалi.

- Ото, гара, як печ, крутая!

I вось чаму дарожка тая,

Бы шрубка, ўецца па-над бокам:

Узлезь, папробуй, простым крокам!

Ну, брат, гара, аж ногi млеюць.

Сябры iдуць i весялеюць.

- Цi то яе такая ўрода?

Рукою, мусiбыць, народу

Яна насыпана спрадвеку...

Ото, мой Божа: чалавеку

Заўсёды мала, не хватае,

Антось уголас разважае.

Цi ёсць канец яго патрэбам?

Чаго няма пад гэтым небам!..

- Не: не здаволiш чалавека,

I будзе вечна ён калека:

Чаго-нiбудзь, а будзе брак,

Ужо бо створаны ён так!

Твардоўскi пан быў - мо чувалi?

Яму ўсе чэрцi слугавалi

I ўсе выконвалi жаданнi,

I што ж? шчаслiвы быў? нiзвання!

Ды ўзяць хоць нас, не тое ж сама?

I мы, як тая багна-яма,

Ўвесь век варушымся, збiраем,

Канца ж патрэбам тым не знаем.

Сябры на верх гары ўзнялiся,

Аж упацелi, засаплiся,

I ногi iх спынiлiсь самi.

А слаўны вiд перад сябрамi

З гары высокай адчыняўся!

Хто вiдам тым не любаваўся?

Ўнiзу гары ляглi прыгожа,

Як бы разоркi памiж збожжа,

Дарожкi роўныя, крывыя.

Над iмi дрэвы маладыя

Ў сваёй пакоячай цiшы

Сплялi жывыя салашы.

Агромны горад, цесна збiты,

Ўвесь блескам сонейка залiты,

Займаў узгоркi i нiзiны;

Дамы стаялi, як вiцiны,

То ўдоўж, то ўпоперак радамi,

То закрывалiся садамi

Або дзе ўзгоркам крутабокiм;

А дзе васпанам адзiнокiм,

Расцерабiўшы сабе пляц,

Як горды пан, стаяў палац.

Будынкi цесна ў рад стаялi,

Як бы адны другiх трымалi

У часе нейкай небяспекi

I асталiся так навекi.

А мiж высокiх дамоў-градак,

Свой пэўны маючы парадак,

Вiлiся вулачкi так-гэтак

Густою тканню цёмных клетак.

Ўгары, высока над дамамi,

Пазалачонымi крыжамi