Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (книги читать бесплатно без регистрации .TXT) 📗
Яшчэ някончаных; судзiна,
Стары цабэрак, паўасмiна
I розны хлам i лом валяўся,
Ад сонца, дожджыку хаваўся
Патрэбны рэчы, ёсць вядома!
Гуменца, крытае саломай,
Ад доўгiх часаў пасiвела;
Салома кудламi вiсела,
Яе вятры параздзiмалi,
А трохi хлопцы пасцягалi,
На стрэху лазячы, бывала,
Iх гэта забаўка займала.
А пад шчытом на павуцiне
Нiшчымны колас-сiрацiна
Ў зацiшку лёгенька гайдаўся;
З якiх ён часаў там трымаўся,
То Бог яго святы ўжо знае!
Будоўля, больш яшчэ старая,
З гнiлой, вагнутаю страхою
Стаяў хлявец якраз напроцi
I чуць лiпеў, як бы на плоце
Гаршчок, разбiты качаргою.
Стары, паедзены чарвямi,
Набок пахiлены вятрамi,
Глядзеў хлеў гэты старычынай,
Пахiлай доляй жабрачынай;
А збоку, ў полi, недалёка
Стаяў прыгрэбнiк адзiнока,
Пахiлкам, горкiм сiратою,
У дол упёршыся страхою.
Ў глыбi двара стаяла хата
I выглядала зухавата
Памiж запушчанай будовы,
Як бы шляхцянка засцянкова,
Што ў дзень святы каля касцёла,
Чуць-чуць падняўшы край падола,
Так важна ходзiць з парасонам,
Спаднiцай верцiць, як агонам,
З дарожак пыл, пясок зганяе
I ў вочы хлопцам заглядае.
За хатай поле пачыналась,
Дзе жыта хораша гайдалась
I рос авёс, ячмень i грэчка,
Было прытульнае гняздзечка!..
Мой родны кут, лугi, крынiца!
Цяпер для вас я - чужанiца.
Той самы лес, палеткi тыя,
Ды людзi там жывуць другiя.
Мне душу смуткам напаўняе,
Што ў прошласць канулi гадочкi,
Мае шчаслiвыя дзянёчкi,
Прайшла, вясна ты маладая!
Цяпер разгорнем часаў шаты,
Блiжэй прыгледзiмся да хаты,
Да Мiхася i да Антося,
Як там вялося, як жылося.
II. РАНIЦА Ў НЯДЗЕЛЬКУ
Дзень быў святы. Яшчэ ад рання
Блiнцы пяклiся на сняданне,
I ўжо пры печы з чапялою
Стаяла мацi... Пад рукою
Таўклiся дзецi, замiналi
Або смяялiся, спявалi.
Услон заняў сваё ўжо места,
На iм стаяла дзежка цеста,
I апалонiк то i дзела
Па дзежцы боўтаў жвава, смела
I кiдаў цеста ў скавародкi.
Давала пiск яно кароткi,
Льючыся з шумам на патэльнi,
I ў жар стаўлялася пякельны;
I там з яго ўжо ўвачавiдкi
Пяклiся гладзенькiя плiткi
Блiнцоў, спаднiзу наздраватых,
Угору пышна, пухла ўзнятых,
I ўжо адтуль рукою маткi
На ўслон шпурлялiся аладкi,
А дзецi iх даўно сачылi
I на ляту блiнцы лавiлi,
Заядла мазалi iх здорам.
Стаяў асобна ў мiсцы скорам
Сяго-таго для верашчакi.
Хоць невялiкiя прысмакi
Цыбуля, перчык, лiст бабкоў
Ды сальца некалькi брускоў,
Мука i квас - i ўся прыправа,
Але ўсё ж снеданне цiкава;
А для дзяцей найбольша свята
Абы наесцiся багата.
I звон аб прыпек скавародны,
Так блiзкi сэрцу, так iм родны,
У нейкiм радасным настрою
Спяваў iм песняю святою
I лашчыў сэрцы iх i вушы
I поўнiў радасцю iм душы,
Такi прыемны, мiлагучны,
У той прыемнасцi выключны,
Ён разлiваўся па ўсiм целе
I ўмомант iх знiмаў з пасцелi.
Недарма ж дзядзька iх, бывала,
Каб пабудзiць каго з iх жвава
Пагнаць каровак ранiчкою,
У прыпек бiў скаварадою.
Цяпер, здаволiўшысь ядою,
Дзяцiнай цешылiсь гульнёю.
Хто бегаў з кiем каля хаты
Ганяў курэй. Як парасяты,
Ў пяску капалiся сястрычкi.
Алесь хадзiў каля крынiчкi,
Што з лесу тут жа выцякала
I дужкай хату агiбала,
Хадзiў, свiстаў пад голас птушак,
Збiраў ён ягадкi ў гарнушак.
Ўсе парасходзiлiся з хаты,
I кожны дзелам быў заняты:
Мiхал у лес пайшоў ранютка
Рабiць звычайныя абходы;
Антось спаць доўга не меў моды,
А як надарыцца мiнутка
Часiны вольнай цi святы дзень,
Ну хоць адзiн разок на тыдзень
Хадзiў на Нёман цi на тонi
Рыбак быў дзядзька наш Антонi,
Як i работнiк, адмысловы;
А Ўладзiк пасвiў дзесь каровы,
Травiў чужыя сенажацi;
А дома з дзецьмi была мацi.
Яе жаночая работа
I гэта вечная турбота
То каля печы, то на полi,
Сказаць, не зводзiцца нiколi.
Адно прыпынiш - там другое,
Глядзiш, як бачыш, набяжыць,
I ручак некалi злажыць
Жыццё жаночае такое!
Так i цяпер: печ зачынiла,
Работу ў хаце прыпынiла
Iдзi ў гарод ты па бацвiнне:
Другi раз есцi просяць свiннi.
А гэты Юзiк-шалянiца,
Малы яшчэ, зусiм дурнiца,
Так пад нагамi i таўчэцца
Або, як хвост той, валачэцца
I ад работы адрывае
I толькi сэрца ад'ядае.
Ўжо сонца ўгору падхадзiла,
На лiсцях роску асушыла;
У небе хмарачкi дзянныя
Плылi, як гускi маладыя,
Чародкай белай над лугамi,
Над свежым лесам i палямi.
А гэты ветрык дураслiвы
Траве зялёнай чэша грывы,
Ў садку жартуе з верабiнай,
Як голец-хлопец той з дзяўчынай,
I валасы зялёным стрэхам
У лесе гойдае са смехам.
А круглаверхiя асiны
Разносяць нейкiя навiны
I так гутораць, так смяюцца,
Што аж iх лiсцiкi трасуцца,
Вiдаць, такая iх урода.
Прыйшла i мацi з агарода.
- Алесь, сынок... iдуць кароўкi!
Бяжы хутчэй, рассунь засоўкi,
Каб не штаўхалiся дарма...
Ну, я лепш збегаю сама!
Куды ты, Юзiк, безгаловы?
З-за рэчкi цiснуцца каровы.
Iдзе паперадзе Красуля,
За ёю Лысая, Рагуля,
Ды дзве пярэзiмкi-цялушкi
Iдуць у згодзе, як дзве дружкi;
А збоку чмыша бык Мiкiта,
Хвастом матаючы сярдзiта.
А аваднi, як рой пчалiны,
Сляпiцай лезуць да скацiны,
Гудуць драпежна, тнуць балюча,
Бы крапiва тая пякуча,
Дыхнуць каровам не даюць.
Каровы злосныя бягуць,
Адна другую б'юць рагамi
I толькi тухкаюць нагамi;
I сам пастух бяжыць, гукае
I гэту заедзь праклiнае;
Няма за поганню парадку,
Сярдуе сам i злуе статка,
Барзджэй, як можа, ў хлеў пражэцца
I горш у веснiцах таўчэцца.
Каля хлява рух-суматоха:
- Куды ты, чортава Панчоха?!
Крычыць Уладзя, свiшча пужка
("Панчоха" - Лысае мянушка).
Назло Рагуля ўжо ў варотах
Цялушку рогам капарнула,
Аж тая, бедная, раўнула;
Тут Галас выскачыў з-пад плота
I ўжо па ўласнаму пачыну
Знайшоў зачэпку i прычыну
Свае тры грошыкi прыткнуць,
За хвост Мiкiту пацягнуць.
Ну, словам, шум тут быў вялiкi,
I танцавалi без музыкi.
Загнаўшы ў хлеў на месца статка,
Насеўся Ўладзя на аладкi,
