На ўсё ёсць прычына (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович (бесплатные онлайн книги читаем полные .txt) 📗
- Матухны мае, як проста i ясна гаворыць прафесар! Цяпер для мяне становiцца зразумела ўсё, - азвалася галка.
- Цяпер, узброiўшыся навукаю, паглядзiм на тую з'яву, што так моцна занепакоiла нас, - тлумачыў далей "прафесар". - Дык вось. На гэтым месцы загарэўся агонь, што мае сваю пэўную прычыну. Гэта дубава смерць абрала сабе такую форму, каб скончыць яго жыццё на зямлi. Дуб ляжыць на балоце, мы бачым труп яго i дым каля таго месца, дзе дуб стаяў. Дым - гэта дубава душа. Выйдзе душа, i агонь патухне.
- Ура! ура! прафесар! - крыкнулi вароны, галкi i сарокi.
А "прафесар", яшчэ раз зiрнуўшы на грудок, што дымiўся, i на лагчынку нiжэй грудка, - ён быў пэўны, што агонь не пяройдзе праз лагчынку, - сказаў з поўнаю перакананасцю:
- Агонь патухне, дойдзе да лагчыны i...
Крумкач раптам сарваўся i не скончыў таго, што меўся сказаць: падзьмуў вецер i запарушыў прамоўцу вочы. Крумкач сарваўся з галiны i паляцеў, як непрытомны, немаведама куды, што вельмi здзiвiла грамаду.
- Што з iм сталася?
- З вялiкай вучонасцi нешта прыключылася, - чулiся галасы.
- На ўсё ёсць прычына, - уздыхнула сарока.
- Балван! - шыкнуў злосна цецярук.
Разышлося, разляцелася i распаўзлося балотнае грамадства, заспакоенае ўсё ж такi словамi крумкача.
Чакалi далейшых падзей, чакалi з цiкавасцю. Балота ж дымiлася i дымiлася. Цёмна-шэрая пляма навокала дубовага пня ўсё расла i расла. Пень i ўсе рэшткi ад дуба сатлелi. Увесь груд, дзе стаяў дуб, выгараў дашчэнту. Тысячамi нявiдных сцежачак наступаў агонь на балота; далёка чуўся пах гары, а лес i гакi засцiлалiся дымам.
- Глядзiце: агонь даходзiць да лагчыны!
- Лагчына пачынае гарэць!
- Агонь пераходзiць лагчыну!
- Насланне нейкае: як гэта можа гарэць лагчына? - дзiвiўся бусел.
- Справа дрэнь! Справа дрэнь! - гракала варона.
- А крумкач пацяшаў, што агонь далей лагчыны не пойдзе, - скардзiўся перапужаны драч.
- Крумкач - дурак! - прамовiў журавель.
- Трэба нешта рабiць! - пiшчаў камар.
- Трэба, трэба, - цвiркаў конiк.
- Так, так! - згаджалася качка.
- Нядружны ў нас народ, - азвалася галка.
- Паслухайце мяне, грамада! - выступiў бусел. - Агонь вады баiцца. Давайце насiць ваду на агонь!
- Насiць, насiць! - загула грамада.
Усе рынулiся па ваду. Бусел камандаваў i падымаў дух у грамады. "Патушым пажар! Спынiм варожую сiлу!" - пакрыкваў ён i паддаваў ахвоты.
Цэлы дзень да самага цямна насiлi ваду, лiлi на агонь i цешылiся, што цяпер-то, напэўна, патухне. Але як здзiвiлiся назаўтра, калi пабачылi, што балота гарыць далей.
Бусел звесiў свой доўгi нос. Смутак апанаваў усiх. Зноў пачалiся нарады, разважаннi i, як i раней, стаяла тое ж неразгаданае пытанне: чаму гарыць балота?
I ў момант самай цяжкай роспачы нечакана з'явiўся крумкач. Усе незвычайна ўзрадавалiся.
- Нешта скажа! Нешта скажа! Напэўна прыляцеў з добраю весткаю! - насiлася ў грамадзе.
- Прафесар будзе гаварыць! Прафесар скажа нешта незвычайнае! - затрашчала сарока.
А "прафесар" цiшком аглядаў балота i заўважыў маленькi ручаёк, што цёк праз балота. Ён быў упэўнены, што праз гэты раўчак агонь не перакiнецца. Вось ён i прыляцеў сюды, каб падтрымаць сваю рэпутацыю вучонага.
- Грамадзяне! - пачаў крумкач. - Вы, напэўна, былi здзiўлены, калi я ў мiнулы раз змушаны быў перарваць сваю прамову, - на тое была свая прычына, як i казаў я вам, што ўсё на свеце мае сваю прычыну.
- Я так i казала, - у захапленнi затрашчала сарока.
- Усё на свеце мае сваю прычыну. Што гэта значыць? А гэта значыць - усё i нiчога. Усё - для вучоных, нiчога - для невукаў. Вы дзiвiцеся, што агонь не гасне, i гэта вас непакоiць i трывожыць. Чаму не гасне агонь? Не гасне таму, што дуб быў вялiкi i душа яго вялiкая. А след ад вялiкай душы застаецца на свеце доўга.
- Ах, родненькiя мае! Як гэта ён складна гаворыць! - у скуры не тоўпiлася сарока.
- Але памятайце маё слова: агонь дойдзе да таго цёмнага вала, што цягнецца па краi балота, i далей не пойдзе.
- Ура! ура! Няхай жыве прафесар! - гучна крычала грамада.
Адзiн толькi цецярук скептычна азваўся:
- Шалдуй-балдуй!
На развiтанне "прафесар" сказаў:
- Аставайцеся здаровы, будзьце пэўныя i не трывожцеся дарэмне: агонь пагасне - на ўсё ёсць свая прычына!
Грамадою i з пашанаю праводзiлi крумкача да самага лесу. Вярнуўшыся, чакалi далейшых падзей. I ўсё iшло так, як i казаў крумкач. Агонь падыходзiў да высокага вала. А калi ён наблiзiўся да самага раўчака, то камар зларадна заявiў:
- Брэшаш! Тут канец табе!
Але на высокiм вале была сухая трава. Па траве перакiнуўся агонь на другi бок, i сам камар задохся ў дыме. А па той бок раўчака для агню пачынаўся шырокi разгон.
I пачалася страшэнная сумятня на балоце.
- Пажар! пажар! - галасiлi вароны.
Мышы i пацукi табунамi паперлi з балота, за iмi папаўзлi вужы, гады i ўсякая поскудзь.
- Сканчэнне свету! - свiстаў бакас, кiдаючыся з куста ў куст.
Бусел, журавель i чапля пад шумок паляцелi на цёплыя воды, каб адпачыць ад згрызот i паправiць здароўе.
А на тым месцы, на балоце, дзе раней перайшоў агонь, пачала рунець новая лапушыстая трава i буяць сакавiтыя маладыя краскi.
Прафесар крумкач, публiчна абсаромiўшыся два разы, зашыўся ў густы лес i ўсё круцiць мазгi над пытаннем: чаму гарыць балота, нягледзячы нi на якiя перашкоды?
На ўсё ёсць прычына.
Як пачаў, так i канчаю.
