Малады дубок - Колас Якуб Михайлович (читать книги полные TXT) 📗
Зноў узляцела сякера і пайшла латашыць усё часцей і зласней. Скора адна палавіна дубка была падсечана. Андрэй зайшоў з другога боку. З кожным узмахам сякеры дуб слабеў і хістаўся, дрыжаў голымі сукамі і ўсім сваім целам. Вось ён чуць пахіліўся, абамлеў і, здавалася, выглядаў месца, дзе б упасці. Андрэй упёрся рукой і папхнуў яго. Голыя сукі крануліся сукоў суседніх дрэў, як бы развітваючыся з жыццём, зачапіліся на момант і, аслабеўшы, асунуліся, і маладое дрэва цяжка ўпала, застагнаўшы, на зямлю.
Андрэй адышоўся і стаў слухаць. Адмераўшы чатыры тапарышчы па камлі, Андрэй з нейкаю злосцю стаў адсякаць кавалкі дуба. Адсекшы кавалкаў шэсць, ён пазносіў іх на дарогу. Здалёку пачуўся глухі стук колаў аб карэнне. Андрэй пайшоў насустрач сыну.
III
Яшчэ ніколі не зазнаваў Андрэй такога клопату, як цяпер. Недарма гавораць людзі: «Хто ўкраў парасё, таму і ў вушах пішчыць». Прывёзшы дахаты шэсць кавалкаў дуба, Андрэй, да часу, паскідаў іх на старану, дзе ляжалі яшчэ немалочанае жыта і салома.
Прызнацца, Андрэй нават не рад быў, што ссек гэты дубок: мала што можа стацца! Быць не можа, каб хто не бачыў, як ён пхаўся ўночы з лесу. А языкі ў людзей доўгія. Пад уплывам гэтых думак Андрэй быў неспакойны: спаў кепска і часта абуджаўся, прыслухваўся, што робіцца на дварэ.
Кожны гук, шум, аброненае кім на вуліцы слова прымушалі трывожыцца і думаць ліха ведае што. І якая гэта схованка - гумно? Усякі дурань першым дзелам паткне туды свой нос. Тут Андрэю прыйшлі на памяць тыя здарэнні, калі ў гаспадароў знаходзілі дубкі, бярэзінкі і ўсякія падобныя рэчы якраз у гумнах... Трэба перахаваць, і чым скарэй, тым лепей - покі не ўзялі яшчэ тропу.
- Што гэта, Андрэй, на цябе сягоння сну няма? - пыталася жонка.
- Так, не спіцца.
І, памаўчаўшы, Андрэй сказаў:
- Ведаеш, я ўсё думаю, каб не агледзеліся гэтага дубка.
- Можна ж схаваць так, каб не знайшлі.
- Вось і я гэта думаю: у гумне якая схованка? А дзе схаваць?
- Схаваеш заўтра - будзе часу, а цяпер спі.
Жонка адвярнулася да сцяны і праз хвіліны дзве зайграла носам. А Андрэй яшчэ доўга ляжаў з адкрытымі вачыма і разважаў. Страшныя думкі лезлі ў галаву. А што, калі хто ўдасць яго? Прыйдзе ўраднік, стражнікі з аб'ездчыкам і леснікамі, зробяць вобыск і, напэўна, знойдуць у яго дубок. Зноў Андрэю ўспаміналіся падобныя здарэнні. Моташна рабілася ад гэтых думак. Андрэй усунуўся ў шлапакі, накінуў на плечы кажух і выйшаў на двор.
Якая цёмная ноч! Здавалася, неба блізка-блізка нахілілася да зямлі і ціснула яе сваім густым і цяжкім змрокам. І ўсё вакол было так глуха, так нема, усё роўна як закамянела або вымерла. Андрэй зірнуў у той бок, дзе быў лес. Яго аж скаланула: здаецца цяпер, каб і золатам абсыпалі, не пайшоў бы туды; як толькі хапіла ў яго адвагі ісці туды, у такую цемрадзь! У сяле было таксама ціха і глуха, нават сабакі і тыя ўсе змоўклі; відаць, і яны чулі гэты страх магільнай цішы і не адважваліся зрабіць між сабой пераклічку. Толькі ў Якімавым хлевушку забляяла жаласна ягнятка, згубіўшы сваю матку, і зараз жа пачуўся кароткі адказны водклік старой авечкі: «Ідзі да мяне!» - ды часамі ў свінушніку ціха стагнала праз сон свіння такім змарнелым, стомленым галаском, усё роўна як бы ёй заставалася тры чвэрці да смерці.
Андрэй пастаяў, паслухаў. Гэтая маўклівая і страшная ноч не дала яму ніякага адказу, і ён пайшоў у хату.
«Сягоння яшчэ можна быць смелым», - думаў Андрэй, кладучыся на палок і ўкручваючыся ў дзяругу. «Пакуль тое ды сёе, то яшчэ ёсць часу схаваць, а цяпер можна спаць смела». Але Андрэй ляжаў яшчэ з паўгадзіны і думаў, як хітрэй схаваць дубок. На гэтых думках Андрэй і заснуў. І прысніўся яму сон. Здаецца, прыйшоў ляснік Максім Заруба, у чыім абходзе ён высек дубок. Прыйшоў не злосны, як можна б чакаць, а надта маркотны. Твар яго быў белы, як вымазаны мукой.
- Адабраў, брат Андрэй, ты ад мяне кавалак хлеба! - сказаў Максім. - Ад цябе я гэтага не спадзяваўся, - сказаў і невядома дзе дзеўся.
Андрэй стаяў, як аглушаны. Хацеў сказаць слова - язык не варушыўся; хацеў бегчы за Максімам - ногі не слухалі. І, цяжка застагнаўшы, Андрэй абудзіўся.
Ноч, доўгая, жудасная, трывожная ноч яшчэ цяжка аблягала зямлю. Толькі што адспявалі другія пеўні, і сяло ўсё спала цяжка і глыбока. Андрэй ляжаў і тросся - так узбунтаваў яго гэты сон, і ён быў ясны, жывы і страшны. Цяжка выказаць, што рабілася цяпер на душы ў Андрэя.
За ўсе тыя часы, як ён убачыў гэты пракляты дубок, і аж да цяперашняй хвіліны Андрэй ні разу не падумаў аб тым, што зараз яму прыснілася. І не было прычыны так думаць: ці мала людзі крадуць у лесе? Каб за кожную неўпільнаваную пакражу выганялі леснікоў, то іх не было б на свеце.
І чаму ж ён прысніўся, і прысніўся так нядобра? Цяпер Максім ні на момант не сходзіў з вачэй Андрэя. Андрэй успомніў, што яны з Максімам калісьці сябравалі, разам гадаваліся, разам былі на прызыве, у адзін год жаніліся і потым ужо разышліся не з-за якога ліха, а так проста разлучыліся, а сходзіліся - кожны з іх мог смела паказаць вочы адзін другому. І Андрэй першы раз пачуў, што нейкая сцяна вырасла ў гэтую ноч між ім і Максімам. Андрэю было чагосьці шкада. Чаго? Ён і сам не ведаў.
Гэта была цяжкая і неспакойная ноч у жыцці Андрэя.
IV
- Ну, што ў цябе чуваць? Парубкі ў лесе няма?
Максім пачуў, што па спіне ў яго запоўзалі мурашкі, нейкі холад прабег па ўсім целе. Маленькае замяшанне, і Максім цвёрда сказаў:
- Усё ў парадку.
- Ну, то хадзі ж, я табе пакажу, які ў цябе парадак.
Сказаўшы гэта, аб'ездчык, сярэдніх год чалавек, правая рука ляснічага і пярвейшы шэльма, скрыва і злосна зірнуў на лесніка і павёў яго ў лес. Максім увесь задрыжаў. Залажыўшы руку за спіну і моцна сціснуўшы стрэльбу, ён моўчкі ішоў за аб'ездчыкам. Ён добра ведае, куды вядзе яго гэты кат і што хоча паказаць яму.
«Вядзі, няхай цябе сляпога водзяць. Кланяцца табе не буду і прасіць тваёй ласкі не стану. Што будзе, то будзе», - думаў, ідучы, Максім.
- Ці не будзеш ласкаў зірнуць, - гаварыў тым часам аб'ездчык, прывёўшы лесніка на тое месца, дзе колькі дзён назад стаяў дубок. Аб'ездчык добра націкаваў гэтае месца, і ў яго наперад усё было разлічана. Нават яго далікатная прамова да лесніка была абдумана раней, каб злосна пацешыцца з таго, як будзе выглядаць Максім Заруба, стоячы перад пнём ссечанага дуба. Але працягнутая рука яго так і засталася: перад імі было гладкае месца, і вакол стаялі дрэвы, ды дзе-нідзе тырчалі абросшыя мохам даўнейшыя пні. Максім пазіраў на аб'ездчыка поглядам чалавека, які нічога не цяміць і чакае тлумачэння.
Аб'ездчык зірнуў на Максіма. Ледзь значная ўсмешка прабегла па губах лесніка. Нават елкі, якім на гэтым месцы было крыху прасторней, здавалася, усміхаліся, пазіраючы на аб'ездчыка - такую дурную ён меў міну ў гэтую хвіліну.
- Што за чорт? - сказаў ён. - Тое самае месца, а дзе ж пень?
- Мала тут пнёў? - спытаў Максім, стаўшы на прыкрыты мохам пень нядаўна ўкрадзенага дуба і паказваючы рукою на старыя пні. - Ды і сам, пан, стаіш як пень, - не вытрымаў Максім, каб не пасмяяцца з аб'ездчыка.
- Ты мне кпінак не строй! - крыкнуў аб'ездчык і забегаў вакол лесніка, як ганчак, вынюхваючы сляды.
Улучыўшы мінуціну, ляснік зірнуў адным вокам сабе пад ногі. У адным месцы мох адхіліўся, і з-пад яго свяціўся свежы пень. Максім чуць-чуць пасунуў нагу, каб закрыць гэтую лысіну. Аб'ездчык, як каршун, зірнуў на лесніка.
- А на чым стаіш, ягамосцю?
Максім пачуў, што ён прапаў.
- Стаю, як і пан: нагамі на зямлі.
Аб'ездчык раптоўна падскочыў да лесніка, штурхануў яго ў грудзі і капануў нагою мох. Пень раскрыўся.
- Зладзюга! Лес крадзеш, сам канцы хаваеш! - як гад, сіпеў аб'ездчык.
У адзін момант усё пазелянела ў вачах Максіма, і лес закружыўся, заскакаў. Доўга не разважаючы, размахнуўся ён, і яго цяжкая рука з гучным пляскам апусцілася на шчаку аб'ездчыка. Шапка зляцела ў таго з галавы, і сам ён захістаўся і паляцеў потырч носам на гэты пень. Максім накінуўся на свайго ворага і пачаў мяць яго.
