Забойства на вулiцы Морг (на белорусском языке) - По Эдгар Аллан (библиотека книг .txt) 📗

Што ж датычыцца гэтых забойстваў, давай зробiм самастойныя вышукi, перад тым як выказаць пра iх сваю думку. Расследаванне пазабавiць нас. - (Я падумаў, што слова пазабавiць - недарэчнае ў дадзеным выпадку, але змоўчаў.) - Акрамя таго, Лё Бон аднойчы зрабiў мне паслугу, за якую я не магу не быць яму ўдзячным. Пойдзем i агледзiм будынак самi. Я знаёмы з Ж., прэфектам палiцыi, таму мы без цяжкасцi атрымаем неабходны дазвол.

Атрымаўшы дазвол, мы адразу ж рушылi на вулiцу Морг. Гэта цiхi завулак, якi злучае вулiцы Рышэлье i Рош. Квартал быў далёка ад месца нашага жыхарства, i таму мы дабралiся туды толькi пад вечар. Дом знайшлi адразу ж, бо вакол яго па-ранейшаму было шмат людзей, якiя, стоячы на процiлеглым баку вулiцы, з пустой цiкавасцю пазiралi на зачыненыя аканiцы. Гэта быў звычайны парыжскi асабняк з шырокiмi дзвярамi параднага ўвахода, да якога збоку прыляпiлася будка з адсоўным акенцам, па якiм можна было здагадацца, што гэта loge de concierge*.

* Памяшканне кансьержа (франц.).

Перад тым як зайсцi ў дом, мы прайшлiся па вулiцы, звярнулi ў завулак, зноў звярнулi, прайшлiся каля дома са двара - увесь гэты час Дзюпэн вывучаў квартал, сам дом з незвычайнай пiльнасцю, хоць я не разумеў, што яго магло так зацiкавiць.

Вярнуўшыся тым жа шляхам да ўвахода, мы пазванiлi i, паказаўшы адпаведныя паперы, атрымалi ад дзяжурных палiцэйскiх дазвол зайсцi ўсярэдзiну. Мы пайшлi наверх, у пакой, дзе была знойдзена мадэмуазель Л'Эспанэ i дзе ўсё яшчэ ляжалi абодва трупы. Там па-ранейшаму быў беспарадак, бо ўсё, як гэта звычайна робiцца, захоўвалася ў непарушнасцi. Нiчога новага ў параўнаннi з тым, што пiсала "Судовая газета", я не заўважыў. Дзюпэн, аднак, уважлiва агледзеў кожную дробязь, не абмiнуў i трупаў. Потым мы зайшлi ў iншыя пакоi i спусцiлiся ў двор, - увесь гэты час нас суправаджаў палiцэйскi. Агляд працягваўся да самай цемры, толькi з яе надыходам мы нарэшце развiталiся. На зваротным шляху да дома мой прыяцель зайшоў на хвiлiну ў рэдакцыю адной ранiшняй газеты.

Я ўжо гаварыў, што дзiвацтвы майго сябра былi самыя нечаканыя, але Je les menegeais*: у ангельскай мове няма адпаведнага эквiваленту.

* Я iх шанаваў (франц.).

У той вечар у яго не было настрою весцi гаворку пра забойства, i завёў ён яе толькi апоўднi наступнага дня. Менавiта тады ён спытаў мяне, цi заўважыў я што-небудзь асаблiвае ў той сцэне жорсткасцi. Ён вымавiў слова "асаблiвае" з такiм нацiскам i такiм дзiўным тонам, што я, не разумеючы чаму, скалануўся.

- Не, нiчога асаблiвага, - адказаў я, - ва ўсялякiм разе, у параўнаннi з тым, што паведамлялася ў газеце.

- Баюся, што "Гэзэт", - запярэчыў Дзюпэн, - не спасцiгла ўсяго неймавернага жаху таго, што здарылася. Але забудзем пра дылетанцкiя разважаннi прэсы. Здаецца, што загадку лiчаць невырашальнай з тае самае прычыны, якая дае падставу ставiцца да яе, як да вельмi зразумелай - я маю на ўвазе outre* характар яе асаблiвасцей.

* Утрыраваны (франц.).

Палiцыю, вiдаць, збiла з толку адсутнасць матывацыi не столькi забойства, колькi жорсткасцi, з якой яно было здзейснена. Iх таксама бянтэжыць, здавалася, невырашальная супярэчнасць: сведкi чулi, як нехта сварыўся, але наверсе нiкога, акрамя забiтай мадэмуазель Л'Эспанэ, не знайшлi. Выйсцi ж адтуль, каб не заўважылi людзi, што падымалiся па лесвiцы, было немагчыма. Страшэнны беспарадак у пакоi, зацiснуты ў комiн унiз галавой труп, жахлiва знявечанае цела старой - гэтых абставiн, а таксама тых, пра якiя я толькi што гаварыў, i iншых, што не варта ўспамiнаць, было дастаткова, каб спаралiзаваць высiлкi ўлад, якiя, нягледзячы на сваю пранiклiвасць, якой яны так ганарацца, апынулiся ў тупiку. Яны сталi ахвярамi грубай, але вельмi распаўсюджанай памылкi, зблытаўшы незвычайнае з незразумелым. Але менавiта дзякуючы адхiленню ад звычайнага i адкрываецца прастор, калi гэта сапраўды магчыма, для розуму ў пошуках iсцiны. У вышуках, накшталт гэтых, якiмi мы цяпер займаемся, трэба ставiць не столькi пытанне "Што здарылася?", колькi "Што здарылася такое, чаго нiколi раней не здаралася?". I на самай справе iснуе непасрэдная суадноснасць памiж лёгкасцю, з якой я прыйду цi ўжо прыйшоў да разгадкi гэтай таямнiцы, i яе невырашальнасцю, якая iснуе на думку палiцэйскiх.

Я глядзеў на Дзюпэна ў немым здзiўленнi.

- Цяпер я чакаю, - працягваў той, пазiраючы на дзверы, - чалавека, якi, вiдаць, не быў непасрэдным выканаўцам тых жорсткiх забойстваў, але ў нейкай ступенi меў дачыненне да iх здзяйснення. Што датычыцца самай жудаснай часткi злачынства, дык тут ён, вiдаць, не вiнаваты. Спадзяюся, што не памыляюся ў сваiм меркаваннi, бо на iм будуецца раскрыццё ўсёй таямнiцы. Я чакаю, што гэты чалавек прыйдзе сюды, у гэты пакой, з хвiлiны на хвiлiну. Праўда, ён можа i не з'явiцца, але больш верагодна, што ён усё-такi будзе тут. Калi ж ён прыйдзе, неабходна яго затрымаць. Вось пiсталеты; мы абодва здолеем выкарыстаць iх належным чынам, калi ўзнiкне патрэба.

Я ўзяў пiсталеты, амаль не разумеючы, што раблю, не верачы пачутаму, а Дзюпэн працягваў свой маналог. Я ўжо гаварыў, што ў такiя моманты яго паводзiны набывалi абстрактны характар. У сваiх разважаннях ён, здавалася, звяртаўся да мяне. Гаварыў ён цiха, але нешта ў яго iнтанацыi гучала так, нiбыта ён звяртаўся да кагосьцi на вялiкай адлегласцi, не адводзячы ад сцяны пазбаўленых усялякага выразу вачэй.

- Тое, што галасы, якiя пачулi людзi, што беглi па лесвiцы, не належалi нябожчыцам - дастаткова абгрунтавана доказамi. У вынiку знiклi ўсялякiя сумненнi наконт таго, што старая кабета магла спачатку забiць дачку, а потым кончыць самагубствам. Я гавару пра гэта таму, каб растлумачыць ход сваiх меркаванняў, бо фiзiчнае сiлы мадам Л'Эспанэ было зусiм недастаткова, каб запiхнуць труп дачкi ў комiн, дзе яго знайшлi, ды i выгляд яе цела выключае ўсялякую думку аб самазабойстве. Забойства, такiм чынам, было здзейснена нейкiм трэцiм бокам, менавiта яму i належалi галасы людзей, што сварылiся памiж сабой. Давай звернемся цяпер не ўвогуле да сведчання пра тыя галасы, а да таго, што было "асаблiвае" ў тых сведчаннях. Ты заўважыў у iх што-небудзь "асаблiвае"?

Я заўважыў, што калi ўсе сведкi пагаджалiся ў сваiх меркаваннях наконт таго, што хрыплы голас належаў французу, то думкi наконт пранiзлiвага, альбо, як адзiн сведка сказаў, рэзкага голасу значна разыходзiлiся.

- Гэта было само сведчанне, - запярэчыў Дзюпэн, - але яго асаблiвасць у iншым. Ты не заўважыў самае характэрнае. А тое-сёе варта было заўважыць. Меркаваннi сведкаў наконт хрыплага голасу, як ты адзначыў, супалi i былi аднадушныя. Што ж датычыцца пранiзлiвага голасу, асаблiвасць тут вынiкае не з таго, што iх паказаннi не супалi, а з таго, што, калi iталiец, ангелец, гiшпанец, галандзец i француз спрабавалi апiсаць яго, кожны адзначыў, што голас належыць iншаземцу. Кожны ўпэўнены, што гаварыў не яго суайчыннiк. I кожны суадносiў яго не з голасам прадстаўнiка нацыi, на мове якой ён мог гаварыць, а з той цi iншай iншаземнай гаворкай. Француз лiчыць, што гэта голас гiшпанца i што "змог бы разабраць некалькi слоў, калi б быў знаёмы з гiшпанскай мовай". Галандзец сцвярджае, што гэта быў француз, але мы ведаем, што, як было заяўлена, "так як сведка не разумее французскай мовы, допыт вёўся праз перакладчыка". Ангелец лiчыць, што гэта голас немца i што ён "не разумее нямецкай мовы". Гiшпанец упэўнены, што гаварыў ангелец, "але мяркуе аб гэтым па iнтанацыi, бо не ведае ангельскай мовы". Iталiец лiчыць, што голас расейца, але "нiколi не гаварыў з сапраўдным расейцам". Думка другога француза, акрамя таго, адрознiваецца ад меркавання першага, i ён упэўнены, што голас належаў iталiйцу, але, сам не валодаючы гэтай мовай, як i гiшпанец, "грунтуе свае меркаваннi на iнтанацыi". Як бачым, голас мусiў быць сапраўды незвычайным, калi пра яго атрымалi такiя сведчаннi! - i калi ў яго iнтанацыi нават выхадцы з пяцi вялiкiх рэгiёнаў Эўропы не маглi разабраць штосьцi iм знаёмае! Ты скажаш, што гэта мог быць голас азiята або афрыканца. I азiятаў, i афрыканцаў - не так многа ў Парыжы, але, не адмаўляючы цалкам такой iдэi, я проста звярну тваю ўвагу на наступныя тры акалiчнасцi. Голас быў вызначаны адным сведкам "хутчэй рэзкiм, чым пранiзлiвым". На думку двух iншых, гаворка была "хуткая, але няроўная". Нiкому не ўдалося разабраць нiводнага слова, нiводнага гуку.