Чорны замак Альшанскі - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (книги хорошем качестве бесплатно без регистрации .TXT) 📗
— А сучасныя іхнія ўчынкі?
— Сучасныя — ужо факт. Ну, уставайце, хлопцы. Час.
Мы развіталіся з экспедыцыяй і пачалі спускацца з гарадзішча.
Маўчалі, дый не хацелася болей гаварыць пасля перажытага і перадуманага сёння.
— А ўсё ж без тваёй галавы ім цяжка давялося б, — сказаў Хілінскі, паклаўшы далонь мне на плячо. — Без расшыфроўкі таго тайнопісу.
— Без першай трывогі, якую падняў бедалага Мар'ян.
— Цяпер яны даведаюцца. Цяпер лягчэй.
Месяц, што пачаў ужо хіліцца, заліваў касцёл пранізлівым і бязмерна журботным святлом, рабіў чорны гмах замка менш грувасткім. Ён здаваўся ўжо ў гэтым святле і не такім чорным, а нібыта адліваў крыху ў блакітнае.
— Пройдзем праз замкавы двор, — нечакана сказаў я.
— Гэта нашто? — спытаў Мультан.
— А раптам дама з манахам…
— Ты што, у глупствы гэтыя верыш? — здзівіўся Шчука.
— Веру не веру, але праз гэта не здолею я паехаць адсюль зусім супакоены. Не можа быць, ведаю. Але ж я сам бачыў.
— Хадзем, — вельмі ціха сказаў Хілінскі. Я ведаў, што толькі ў яго не было скептычнага недаверу (як у Шчукі, Велінца і Шаблыкі), паэтычнай здатнасці верыць, якая больш за жаданне верыць у неверагоднае (як у Змагіцеля) і забабоннай веры Мультана і Вячоркі («Цалкам магчыма. Янку Целюку аднойчы патрызнілася, ды і я нешта такое бачыў»).
Толькі ў ім быў несапсуты ніякімі меркаваннямі і акалічнасцямі просты давер да мяне. Давер, які перш за ўсё прагнуў праверыць, а што там робіцца на самай справе.
Давер, які і ёсць фундамент усякага навуковага і ненавуковага поступу. Той давер, які не дазволіў Марыну Гетальдзічу смяяцца з вопыту Марка Антонія дэ Дамініса над лінзамі і геаметрычнай оптыкай, а Галілею не дазволіў узяць пад сумненне навуковую сумленнасць абодвух (аж да разгадкі імі таямніцы «божага моста», «брамы новага свету», вясёлкі), прадоўжыць іхнія доследы і ўрэшце стварыць і ўдасканаліць тэлескоп*.
* Марын Гетальдзіч (1568-1626) — славуты югаслаўскі матэматык, астраном і фізік, які шмат увагі аддаў аптычным даследаванням. Марк Антоній дэ Дамініс, або Маркантун Гасподнетіч (1560-1624) — славуты харвацкі грамадскі дзеяч і вучоны, аўтар тэорыі прыліваў і адліваў, тэорыі вясёлкі і праламлення святла. Памёр у сутарэннях інквізіцыі.
Гэты верыў і ведаў, што калі я так кажу, то «нешта напэўна было, а вось што — трэба памацаць».
Наша кампанія, што якраз уваходзіла ў цёмны тунель брамнай аркі, збоку, відаць, моцна нагадвала «Начны дазор» Рэмбранта. Такія сабе нашчадкі кашчавых гёзаў, крыху ацяжэлыя гараджане з прэтэнзіяй на ваяўнічасць і мужнасць (гэта дзеля прыгажунечак, якія глядзяць на іх праз шчыліны ў аканіцах).
Двор, заліты святлом, цёмныя галерэі-гульбішчы на супрацьлеглым уваходу ягоным баку, грузлыя гмахі вежаў моцна паадбавілі гэтай ваяўнічасці, прымусілі ўсіх змоўкнуць і рухацца ўсё павольней, а пасля і наогул спыніцца.
Толькі Шчука, зваліўшы нейкую бляшанку, чартыхнуўся:
— Ну, давядзецца ўзяць за бакі Альшанскага, цяперашняга, вядома, што ён такое паскудства тут развёў. Накласці на яго, чорта, штраф. І не з калгаснай кішэні, а з асабістай. Тады заспявае.
Астатнія стаялі моўчкі. Нічога не адбывалася.
— Ну дзе ж тут твае «прывіды»? — з гумарам спытаў старшына Велінец.
Я зірнуў на гадзіннік і ўзняў вочы ў неба.
— Калі я маю рацыю — павінны дачакацца.
— Да заўтра чакаць? — спытаў ён. — Вось чалавек, які з ягоным ды цярпеннем памылку зрабіў, не пайшоўшы да нас.
— Пайшоў амаль, — буркнуў я. — Нічога добрага з гэтага не атрымалася.
— Колькі яшчэ чакаць? — гэта быў ужо Вячорка.
— А я нікога не прымушаю чакаць, Мікола Чэсевіч.
Хілінскі моўчкі дакрануўся да майго локця.
— Павінна быць вось-вось. Калі я не памыляюся, — шэптам адказаў я.
— Унь, — амаль прасвістаў глоткай Мультан, — унь замільгацела нешта.
На левым баку галерэі сапраўды нібы ўзнікла, заварушылася нешта. А пасля выявіліся і амаль невідочна для вока паплылі ўправа два невыразныя цені: цёмны і святлейшы.
— Яны, — здушаным голасам сказаў Хілінскі.
Гэта сапраўды здзіўляла, і ўражвала, і магло да паўсмерці спалохаць непадрыхтаванага.
Плывуць… Плывуць. Заліты фантастычным прывідным святлом двор. Два светлыя муры і вежы, што ў гэтым святле прыдбалі колер абгарэлага і запыленага чыгуну. І два муры чорныя і асабліва льсняна-чорная цемра на галерэі, і ў цемры гэтай рухаюцца дзве здані. Светлая постаць, цёмная, і аддзяляе яе ад астатняй цемры вузкая палоска святла.
— Не рухайцеся!
Я кінуўся амаль бегма да правага ўзыходу на гульбішча, узбег па ім і рушыў насустрач невыразна-цьмяным праявам.
Бліжэй… Бліжэй… І раптам яны зніклі. Тут жа ля мяне. Не здані і не прывіды, проста дзве плямы, што ператварыліся ў невідзімак.
— Яны зніклі, — даляцеў з двара голас Шчукі. — Але ты, ты асветлены, Антоне.
Я ўскінуў галаву і замёр, ледзь не аслеплены. Ад званіцы касцёла, ад дыска дзыгара клалася проста мне на цела і аблічча, біла ў вочы жарало, сноп рэзкага, яскрава-блакітнага святла.
— Сюды! Хутчэй.
Я пачуў тупат ног. Праз хвіліну людзі ўсе ўжо былі на галерэі.
— Зірніце! Унь! — паказаў я.
— Што такое, — прыслеплены Шчука міргаў вачыма. — Што гэта такое?
— Я здагадваюся, што гэта такое, — кіўнуў Хілінскі.
— Гадзіннік, — сказаў я, — сапраўды старамодны, старажытны нават, «дзыгар». Толькі адзін тут тып памыліўся. Тут нерухомы «дзённы» гадзіннік з рухомымі стрэлкамі і рухомы — больш вялікі цыферблат «месячнага» гадзінніка. Ён за нерухомым дзённым. І ён круціцца, хаця і бязладна, бо не да канца адрапараваны. А пад ім непарушная стрэлка… І нерухомыя постаці «святаў».
— То што? — спытаў Мультан.
— Арганіст і ксёндз казалі мне, што там дзеля нейкай мэты сістэма моцных люстраных рэфлектараў… Ну вось, у пэўныя дні прамень месяца трапляе на іх. І вось ідзе галерэяй цёмны цень, ад нерухомай стрэлкі, а за ёю светлы «цень», адбітак ад рэфлектара.
— Вось і ўсё, — сказаў Вячорка. — Баечкі.
Лягла цяжкая паўза.
— Дурында ты, — сказаў яму прыгнечаны Змагіцель і пасля кінуў мне: — І ты не лепшы. І собіла ж табе такую казку, прыгажосць такую ў друз расшкуматаць. Патрэбнае яно камусьці было, тваё тлумачэнне.
Я і сам шкадаваў, што ўбачыў і даў убачыць іншым яшчэ ў адной з'яве паршывы наш рэалізм.
РАЗДЗЕЛ IX ЦЫНІЗМ ТРОХСОТГАДОВЫ І СУЧАСНЫ, СМЯРОТНАЯ КАРА ЗА СМЯРОТНАСЦЬ АДНОЙ ДУШЫ З ТРОХ І СВЯТАЯ ВЕЛІЧ АДНАГО АПАГАНШЧЫКА ПРАХУ
Мы ўрэшце падважылі адну з пліт «над караблём». Было гэта наступнага дня пасля нападу на мяне.
Дапамагаць прыйшлі ўсе ўчарашнія, ды яшчэ прыплёўся ксёндз. У зношанай цывільнай шкуры і з кіркою ў руцэ, што, як ні дзіўна, яму пасавала. Яму, па-мойму, усё пасавала, гэтаму дзіўнаму чалавеку.
І тут адбылася першая разбежнасць з адным з маіх начных кашмараў. Пад плітой не было атвора, ён быў засыпаны, нават забіты ўламкамі цэглы, камянямі, друзам і… дробнымі бетоннымі брылямі з рэшткамі арматуры.
Шчука аж засычэў ад радасці, убачыўшы гэта.
— Чаму тут радавацца? — спытаў я.
— А таму і радавацца, што шлях — вярняк. Дарэчы, шлях табою і падказаны.
З ім былі нейкія яшчэ два дзядзькі ў цывільным.
— Ну што цяпер? — спытаў ён у аднаго з іх.
— А што. Пакуль тое, хай капае, — адказаў незнаёмы.
— Праўда. Усё ж гэта як вянец. І ягоных здагадак, і таго, што мусіў перажыць.
Мы выграбалі, не, мы літаральна выдзіралі гэты позні корак, што заторкнуў жарало даўняга атвора.
І ўрэшце зазеўраў чорны, крыху нахілены правал уніз.
Я ўзяў ліхтарык і пачаў спускацца па збітых, сточаных часам прыступках. Са мною спускаліся Сташка (я ведаў, пасля таго выпадку з завалам, што адгаварыць яе, — дарэмная справа), Шчука, Генка Сядун, Шаблыка, адзін з невядомых і ксёндз, які зноў увязаўся за намі.
Цені ад нашых галоў скакалі па мурах, па нізкіх паўкруглых скляпеннях. Сходы былі крутыя, як на злом галавы.
