Чорны замак Альшанскі - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (книги хорошем качестве бесплатно без регистрации .TXT) 📗
— Плыве! — гаркнуў я і кінуўся да сходаў, цягнучы за сабою Сташку.
У гэты момант уверсе нешта тупа і цяжка гакнула, скалануўшы муры і прыкрыўшы амаль усё дзённае святло, што сяк-так тачылася ў люк.
Нібы ў адказ на гэта, струменьчык бітай цэглы, пяску, друзу, нейкіх трэсак ператварыўся ў струмяніска таўшчынёю ў стаўбур сярэдняй велічыні дрэва.
Я быў ужо ў ім, але сходы ператварыліся ў суцэльны шуметнік, у якім не маглі знайсці апоры ногі. Мне запарушыла аблічча, рукавы былі поўныя пяску.
Зноў цяжка гупнула. Застаўся толькі вузкі, як лязо, праменьчык святла, і ў гэтым святле я заўважыў, як слізнула па паверхні пылавой плыні шкло, досыць вялікі кавалак. Добра, што не ў галаву.
А пасля ахнула нешта ўбаку і праменьчык знік, і, нібы ў адказ на гэтае старонняе страсенне, ад якога здрыганулася, здаецца, сама зямля, нешта зноў, у трэці раз, ляснула над галавой, подзьмухам паветра згасіўшы язычок агню.
— Што там?! — крыкнуў голас унізе.
— Абвал! Пліты рухнулі на лаз.
Я споўз уніз, па калені ў гэтай восыпі з рознага паскудства.
— Дзе вы там?
— Тут я.
— Ідзіце на голас… Я тут… Бліжэй… Бліжэй… Ага.
Мы сутыкнуліся. Пасля нашы рукі знайшлі адна адну.
— І нічога нельга зрабіць?
— Наўрад. Метр з чвэрцю на метр і на шэсцьдзесят сантыметраў… Гэта… гэта… калі я не памыляюся… кожная пліта ноль цэлых шэсць дзесятых куба. Удзельнай вагі граніту я не памятаю. Але паспрабуем уявіць сабе слуп метр на метр і вышынёю… А, напэўна-такі я памылюся. Але такой вагі мне не ўзяць. Чуеце?
Зверху пачуўся шоргат, лёгкае ракатанне, шолах.
— А гэта што?
— А гэта сплывае на пліты жвір. Які мы так легкаважна адкідалі «крыху ўбок»… І нават ніякага рычага. Хоць бы нейкі падважнік — можна было б паспрабаваць. Не.
— То што будзем рабіць? — спытаў ціхі голас.
— Пачакайце. Трэба запаліць свечку, каб аглядзецца. Без агню зусім каюк.
Я паляпаў сябе па кішэнях і адчуў ледзяны холад у пазваночніку.
— Ч-чорт! Халера на маю галаву!
— Чаго гэта вы?
— Запалкі засталіся наверсе. У пінжаку.
— Та-ак.
— Так. Вясёлая перспектыва.
— То што рабіць?
— Сядзець. Чакаць. І думаць.
— Над чым?
— Над тым, што кожная пліта ноль цэлых шэсць дзесятых куба. Калі больш дакладна, дык нават ноль цэлых шэсцьдзесят дзевяць сотых куба… Я ўспомніў, вага граніту ад трох да сямі тон куб. Залежна ад тугасці… «от плотности», як казаў наш маёр.
— Значыць?
— Памножце гэта на тры. То вось, нават у шчаслівым выпадку гэтая завала, гэтая бандура важыць шэсць тон. Мы не здолеем нават на таўшчыню воласа скрануць пліты з месца.
— Значыцца, нам могуць дапамагчы толькі звонку?
— Так. І патрэбна тэхніка. Ім будзе патрэбна тэхніка. Бо нам яна тут без патрэбы.
— Што ж, — сказала яна, — будзем глядзець праўдзе ў вочы. Дапамогі звонку таксама не будзе.
— Чаму? — І тут я здагадаўся.
— Мы пайшлі, калі і вашы і мае спалі. Ніхто не бачыў нас. Мы не папярэдзілі ні аб чым ні дзяцей, ні калег, ні вашых гаспадароў. Мала таго, мы навялі на непраўдзівы, фальшывы след нават Хілінскага з Лыганоўскім. Курганны могільнік невядома дзе, пятае, дзесятае. Нас можна шукаць у лесе, па ўсім раёне, абы не тут… І нават след на расе: «Узыдзе сонца — расу высушыць».
— І ўсё ж мне падазроны гэты завал. Пліты стаялі моцна. Я спрабаваў гайдануць. Не варухнулася ніводная.
— Што ж вы думаеце?
— Думаю, чарговая спроба пазбавіцца, чарговы замах на тых, хто шмат ведае.
— Што ж — чакаць… Вы казалі, без ежы…
— Я казаў, колькі дзён можа пражыць чалавек без ежы. Але я не казаў, колькі ён можа пражыць без вады. Вады ў нас няма. Нават капяжу са скляпення.
А сам падумаў: «Дні тры».
Рукі мае ўсё яшчэ шукалі ў кішэнях тое, чаго там не магло быць. Насавік, сцізорык, цыгарэты (без запалак), шарыкавы аловак. І раптам у самым краёчку правай кішэні, ледзь не напалову пад падкладкай намацалі нейкі тонкі і нават навобмацак уратавальны кшталт. Не хацелася спачатку верыць.
— Сташка, запалка!
— Ну і што? Запалка без пачка.
— Дурнічка, калі толькі…
Я ліхаманкава думаў, сціскаючы ў пальцах каштоўнасць, роўнай якой не было.
Можна, можна было здабыць агонь і без пачка. Як?
Ну, па-першае, сагнуць нагу і калі нагавіцы аблягуць, туга нацягнуцца, чыркнуць запалкай па кульшы.
Можна. Але я не ведаў, ці чыста суконныя мае порткі (тады — агонь!), ці з прымессю, хай нязначнай, нейкай сінтэтычнай дрэні.
Шурпаты мур? Але ці досыць дробназярністы і ці дастаткова сухі?
— Ага… Сташка, дзе твая рука? На, трымай. І крый цябе божа выраніць і згубіць.
— Што ты хочаш рабіць?
— Чакай.
Я ўспомніў праяву, якая слізганула па пыле, па струмені друзу ў апошнім праменьчыку святла, што прабівалася тады з атвора.
Кавалак шкла!
Я папоўз да абвалу, да шуметніка пад ім (дзякуй богу, што я не адышоў ад яго далёка) і, трапіўшы ў смецце, рукамі пачаў сантыметр за сантыметрам абмацваць яго, нават крыху перакопваць.
Справа была амаль безнадзейная. Шкло магло адкінуць далёка ўбок, засыпаць. Але я мацаў і мацаў у поўнай цемры так упарта, нібы гэта была апошняя наша надзея. Хаця што нам магло даць тое шкло? Магчыма, адну-адзіную няўдалую спробу. А што магло даць нам святло, нават калі б мы здабылі яго?
Але я шнарыў, мацаў, шныпарыў, ледзь не нюхаў гэтыя адкіды. І вось… вось… не, не яно… вось. Яно… яно, чорт мяне і ўсіх пабірай.
— Сташка.
— Я тут… Паўзі… Сюды… Сюды… Што ты знайшоў?
Я прыклаў шкло да шчакі — дзякуй богу, сухое. Ані кроплі вільгаці на ім, ляжала, відаць, у пяску.
— Давай запалку.
Я асцярожна вадзіў ёю па валасах, на шчасце, таксама сухіх. Сухія валасы лепшыя за самую лепшую прамакашку.
— Трымай свечку… Так. Тут трымай. І крый цябе божа нават дыхаць.
З сілаю прыціснуўшы пальцам галоўку, я моцна і хутка чыркануў ёю па шкле. Раз… Другі… Трэці…
Зашыпела.
І вось на кончыку запалкі расцвіла цудоўная, сіняя ўнізе, аранжавая вышэй і жоўтая на канцы, чарадзейна жывая кветка.
Успыхнуў фіціль свечкі.
Новымі вачыма глядзеў я на нашу турму, на перамежныя палосы каменю й цэглы, на конус смецця, які засыпаў сходы. Уторкнуў у гэтае смецце свечку і паклаў побач астатнія дзве.
— Хопіць ненадоўга, — сказаў я, — бо давядзецца прыпальваць адну ад другой.
— Мы не ведаем, — сказала яна, — ці можам мы сабе дазволіць нават такую раскошу? Ці хопіць у нас у гэтай пастцы паветра? А вы яшчэ закурылі, Антон.
— Таму і закурыў. Бачыце, дымок цягнецца да той цёмнай плямы ўнізе і да той, што вышэй. Тут ёсць цяга, ёсць паветра. Прынамсі, мы не задыхнемся. І я паспрабую зрабіць трут. Няхай сабе не з дравеснай губы. Няхай сабе нават з уласных портак.
Я глыбока зацягнуўся і даслаў чарговы струмень дыму. І зноў яго пацягнула да цёмнай плямы ў муры.
Атвор. І цяга. Моцная цяга.
— І ўсё ж, у чым справа, што ўсё гэта так нечакана абурылася? — задуменна сказала яна.
— А тут і не дакапаешся. Можа, той падбураны мур рухнуў і ўдар аддаўся сюды… А можа, і хутчэй за ўсё, нехта сачыў за намі. Нехта пастараўся нас тут замураваць. А разам з намі замураваць і сваё мінулае.
— Ды тут нічога няма. Якое мінулае? Дзе?
Я якраз канчаў абстукваць каменем падлогу.
— Так. Ніякага другога падзямелля пад гэтым няма. Значыць, мы не там шукалі. Значыць, трэба шукаць у другім месцы.
— ІЦукаць? Вы ж збіраліся кінуць?
— Дудкі, — сказаў я. — Цяпер ужо дудкі. Знайду.
— Вы спачатку выберыцеся адсюль.
— Выйду. Не ведаю як, але выберуся. Праз мур прайду, а буду там. У зямлю зарыюцца — і адтуль іх дастану. Разам і з мінулым, і з сучасным, і з будучыняй, якой у іх — я пастараюся ўжо — не будзе.
Гэтыя простыя словы як нешта раптам зварухнулі ўва мне. Гаварыў я іх болыш падсвядома, чым думаючы над іх сэнсам.
Чаму я быў упэўнены, што нас завалілі? Па-першае, страсенне ад нейкага там абвалу не магло зваліць пліты. Трэба было прыкласці да іх яшчэ і нейкае механічнае намаганне, каб яны абурыліся. Па-другое, жвір мы адкідалі ўсё ж досыць далёка. Не мог ён так лёгка пачаць сыпацца спачатку між пліт, а пасля на іх, хаваючы нас. Тут ясна што было? Тут было нешта накшталт разважання ў старажытным усходнім гімне, прыведзеным, здаецца, у кніжцы «Душа аднаго народа» нейкага англійскага афіцэра Фільдзінга. Кніжка расказвала пра Бірму, і было ёй каля ста год. Як яно было сказана?
