Чорны замак Альшанскі - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч (книги хорошем качестве бесплатно без регистрации .TXT) 📗
— А чорт яго, — дыскантам сказаў Мультан і дадаў басам: — Падобна на тое, што і дапамаглі…
— Тут бульдозерам расчышчаць, — па-блазенску сказаў Генка.
— Угм, — сказаў Альшанскі. — Каб быў такі бульдозер, што лазіць па сценах.
— І каб нехта вам дазволіў гнаць на помнік культуры будьдозер, — кінуў я. — Хаця… гэта часам дазваляюць. Тут вось што, тут трэба ўваход заваліць. А то Стась або Васілёк Шубайла могуць палезці і…
— Гэтых шалапутаў вёска ведае, — сказаў Альшанскі. — І пра здарэнне вёска ведае. Завалім.
— Адкуль вёска ведае? — спытаў Генка.
— Гэ-а, голубе, — кінуў Мультан, — на тое яна і вёска. Ты толькі што тут чарку збярэшся хільнуць, а ў Альшанах будуць ужо казаць, што ты дзве гадзіны як казлы дзярэш. Вось жа ведае аднекуль Ганчаронак, Вячорка і іншыя. А між тым у іх… як гэта… ну, калі мяне тут не было, бо я пад Менскам свінні пасвіў.
— Алібі, — сказаў Альшанскі.
— Во-во. Яны ж зноў у Езна ездзілі.
— Правільна, — сказаў старшыня. — Нарад быў.
Мы выйшлі праз браму, і адразу стала нібы лягчэй дыхаць. Я сказаў пра гэта.
— А вы падзякуйце ўсім, хто тут стагоддзямі гной капіў, — кінуў Шаблыка. — І панскаму, і чатырохногаму калгаснаму.
— Ён не пра тое, — сказаў «каўбой». — Маральна, як кажуць, тут стала лягчэй дыхаць. Жывыя людзі. Жывуць, смяюцца, працуюць. А нехта калі, часам, і ў вуха дасць, то й тое лягчэй.
Зноў трэ было пераводзіць размову на іншае. І я, як заўсёды, зрабіў гэта няспрытна:
— Чаму гэта, Нічыпар Сяргеевіч, у вас прозвішча такое? Вы што, з тых Альшанскіх?
— Гэ-э, не абражайце, — сказаў здаравенны, як конь, старшыня. — Што, я падобен?
— Ды звонку не.
— Па-вулічнаму яны «Шаўцы», — умяшаўся прыгорблены дзед Мультан.
— Так, — сказаў той. — Але, самі ведаеце, паны часам свае прозвішчы прыгонным давалі, каб адрозніць. Ну і дзеля смеху давалі. Дакументаў не было. Ну й вёска з часам звыкнула.
Археолагі на чале са Сташкай накіраваліся на сваю Белую Гару (дай ім бог, каб ім там болей пашанцавала, чым гусітам на Белай Гары і сербам на Косавым полі), а мы пайшлі міма млына да вёскі. І тут зноў нарваліся на сцэну з «Барыса Гадунова». Ля грэблі сядзеў у атачэнні сваіх псоў увесь белы, напудраны мукою, як П'еро, Людзвік Лапатуха ў славутай сваёй кепцы і, заўважыўшы нас, пачаў, невядома ў каго, торкаць пальцам:
— Жывы? — Мяне аж прамарозіла, калі я ўспомніў начную брылу каменя. — У цябе ж кроў з грудзей. Як у Ганчаронка. Як у фурмана. Сам бачыў у іх, сам… Уваскрос? Пярэварацень. Ваўкалака.
— Што гэта з ім? Нашто на нас?
Мы ўжо мінулі яго, і тады Альшанскі крэкнуў і паклікаў да сябе мажную румяную кабетку.
— Наш загадчык медпункта. Ану, растлумачце, Агатка, што то такое Лапатуха. А то ён, Косміч, нешта на ўсіх касавурыцца пачынае.
— Сапраўды, на жаль, вар'ят, — з харошай сумленнай усмешкай сказала яна. — Камісія пасля вайны была. І два гады назад. Няшкодны толькі вар'ят.
Я падумаў, што калі тая брыла «няшкодная», то які чэрап павінен мець чалавек, каб гаварыць аб «шкоднасці». І яшчэ падумаў, што я не веру ў яго вар'яцтва. Бо адкуль ведаў пра кроў? І яшчэ, калі ён і сапраўды вар'ят, то ведае аб нечым болей, чым мы, нармальныя. І маўчыць. Ці не можа сказаць.
Ішлі далей. І тут Альшанскі мяне здзівіў: рэдка калі мне даводзілася чуць у чалавечым голасе такую шкадобу і такое спачуванне:
— На жаль, сапраўды не ў сабе чалавек. І, на жаль, сапраўды пасля нечага страшнага… І адкуль такая жорсткасць у некаторых дзяцей? Гульня ў вайну. І адзін на гэтага няшчаснага «стрэльбу» навёў. Дык той заплакаў: «Хлопчык, не трэба».
— Ну і што?
— Лупцоўку вісусу даць давялося, хаця і апошняя гэта справа.
Праз некалькі хвілін мы разышліся. Я пастаяў, пачухаў макітру і нічога разумнейшага не прыдумаў, як накіравацца да чарговага «сумніцельнага» ксяндза. Ну ясна, каго ж падазраваць, як не ксяндза? І, ясна ж, прыйшоў якраз у час. Айцец Леанард Жыховіч вёў бяседу, амаль хатнюю і душакарысную, з дружкамі і будучымі маладажонамі («Хай жэняцца, больш старцоў будзе», — сказаў бы мой гаспадар Вячорка), тлумачыў ім нешта накшталт таго, што яны павінны ўсур'ёз падумаць, пакуль не позна, бо касцёл разводу не прызнае і, значыць, гэта на ўсё жыццё. Тут я згадзіўся з ім. Сапраўды, няма чаго заводзіць валынку наконт вяселля, калі гэта на адзін месяц. На адзін месяц — можна не турбаваць ні загс, ні свяшчэнніка. Бывае і так, але лепей не варта.
Я паплёнтаўся да выхаду, прочкі, і тут зноў задумаўся, каго мне нагадвае статуя з зялёнага мармуру, падобнага на нефрыт.
Так і не дадумаўся. А на мяне, на надгроб'е, на ксяндза і іншых глядзеў драўляны старадаўні свенты пакутнік Себастыян, працяты шматлікімі стрэламі, які, здаецца, не канаў, а знаходзіўся ў стане найвышэйшага, з усіх вядомых, чалавечага экстазу.
Рабіць мне, пакуль тое, не было чаго, і я пачаў блукаць па вёсцы, як Марка па пекле, тым болей што было цёпла і раскошнае, яшчэ не запыленае, першае лістоцце аж свяцілася, нібы ў сярэдзіне кожнага дрэва быў схаваны моцны тэатральны ліхтар.
Але я і так зацягнуў «казань». Таму дазвольце — пункцірам. Убачыў я «каўбоя» Змагіцеля, які спускаўся з Белай Гары са Сташкай і — гэта мяне чамусьці прыемна ўразіла — чародкай дзяцей. І ўсё ж я змрочна сказаў:
— Дзень школьны. Час школьны. Чаго вы адтуль?
— Вольных было чатыры гадзіны, — усміхнуўся «каўбой». — «Вокан» нарабіў завуч, чорт такі. Пайшлі на раскоп. Вершы чыталі.
— І не нагарае?
— Яшчэ як. Але што ж з іх вырасце, калі такога часам не рабіць?
— А вы?
— А мне бакі не купляць. Як усім, хто на «ігрышчы, дзе… гудуць у кантрабас».
— А адкуль вы? — спытала Сташка, і я ўзрадаваўся.
— Ад касцёла. Што там такое ксёндз?
— Бог яго ведае, — сказаў Міхась. — Мне здаецца, тут усе нейкія… Гм. Увесь нейкі памешаны на хадах, на катакомбах пад замкам… Дзеці, куды?!
Тыя, сапраўды, палезлі былі цераз хісткія дубовыя парэнчы ледзь не ў рачулку, якая тут разлівалася невялікім стаўком. А да нас падбіліся Стасік ды Васілёк Шубайла. І яна гладзіла іх па спалавелых ужо зараз ад сонца галоўках. А я раптам адчуў, як гэта было б прыемна, каб гэта мае ды яе. І адначасова ўсвядоміў, што з ёю, значна маладзейшай, гэта немагчыма. Пра іншае трэба было. І таму я спытаў:
— Стасік, а дзе тыя падземныя хады?
— Трохі ведаем. І дзед трохі ведаў. І ключ быў у дзеда, ды ён згубіў. А мо пробашч забраў. Ды туды можна і праз дзірку, і праз правал, дзе дойлід ляжыць.
— Які?
Змагіцель чуў канец размовы, вяртаючыся (выканаў прынцып беларускіх будачнікаў, які, па словах Глеба Ўспенскага, гучаў: «тащить и не пущать»).
— Ды байкі, — сказаў ён. — Кажуць, што, калі тыя, Валюжыніч ды Альшанская, збягаць збіраліся, дойлід іх папярэдзіў: «ведаюць, сочаць».
— Чаму так?
— Казалі — быў палюбоўнікам сястры Альшанскага. Ну і… чорт яго ведае таямніцы чалавечых сэрцаў.
— Ну, з імі невядома што здарылася, — сказаў я. — А з ім?
— Кажуць, сарваўся з абледзянелых рыштаванняў. І тая сястра заліла ў корсце, у калодзе ягоны труп мёдам і адвезла, каб зрабілі мумію. І дагэтуль ён там, у падполе, сярод іншых Альшанскіх ляжыць. А яна так незамужняю і памерла.
— Значыць, не сам Альшанскі быў фундатарам гэтага касцёла?
— Людзі кажуць, сястра. Але гэта тыя ж «шведскія курганы» ды «французскія магілы». Запісаны — ён.
І тут я ўсё ж задумаўся. Чаму ён, той Альшанскі, лічыцца фундатарам, будаўніком усіх касцёлаў наваколля? І гэтага. Падазрэнне — нядобрая рэч, але тут яно зноў кранула маю душу. Раз хлусня ў гэтым — значыць, мог схлусіць і на судзе, калі даваў клятву на Евангеллі, што тыя — жывыя.
Развітаўшыся з імі, я закурыў (шмат я пачаў курыць) і пашыбаваў праз праломы да адзінай брамы замка. Вячэрняе апельсінавае святло клалася на маладую лістоту, і замак сярод гэтай раскошы здаваўся брыдкай, але й прыгожай (а гэта і сапраўды бывае так) рапухаю сярод кветак. Прайшоў у браму і ўбачыў на каменнай брыле ксяндза з блакнотам у руках.
